Gougle
This is adigital copy of a biK)k UiliI wlis presLTVvd for guiiLTLilions on lihrary sIil-Ivl-s ru-lbre il wlis CLirefully scliiiiil'lI by Googlc lls parl of a projccl
to makc thc world's books discovcrablc onlinc.
Il has survivcd long L-nough for llu- copyrighl lo cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is onc that was ncvcr subjccl
to copyrighl or whosc lcgal copyrighl tcrni has cxpircd. Whcthcr abook is in thc public domain rnay vary country tocountry. Publicdomain books
Lirc our gatcways to thc past. rcprcscnting a wcallh of history. culturc LLiid knowlcdgc thLLt's oftcn diflicult to discovcr.
MLLrks. notations and othcr riiLirginalia prcscnt in thc original volumc will appcar in this lilc - a rcmindcr of this book's long journcy from thc
publishcr to ll librLLry Lind linally lo you.
Usage guidelines
Googlc is proud to pLLrtncr with librarics u> digili/L- public doniLiin niLilLTials liiilI inakc llu-ni widcly LLcccssiblc. Public doniLLin books bclong lo thc
public and wc arc mcrcly ihcir cuslodiLnis. Ncvcrlhclcss. this work is cxpcnsivc. so in ordcr to kccp providing lliis rcsourcc. wc Iillvc takcn stcps lo
prcvcnt LLbusc by coiimiL-rciLLl pLirlics. mclLii.liiig placmg lcclmicLil rcslriclions on LLUloniLLlcd uucryirig.
Wc llIso ask that you:
+ Make non-commercial u.se oftheplvs Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuLLls. llikI wc rcuucst that you usc thcsc filcs for
pcrsonal, non-commcrcial purposcs.
+ Refrain from mttoinatud querying Donot scnd LLUtoniLLtcd L|ucrics of LLiiy sort to Googlc's systcni: If you LLrc conducting rcscLLrch on machinc
translation. opticLLl chLLRLctcr rccognition or othcr LLrcLLs whcrc llcccss to ll largc lliiiouiiI of tcxt is hclpful. pIcllsc coiiIllcI us. Wc cncouragc thc
usc of public domain niLLtcriLLls for thcsc purposcs Lind may bc ablc to hclp.
+ Maintain attribution Thc Googlc "wLLtcrniLLrk" you scc on cllcIi lilc is csscntiLLl for inforiiiiiig pcoplc LLbout this projcct and hclping thcm lind
additional mLLlL-riLLls ihrough Googk' ISook ScLLrch. PIl-llsl- do not rcmovc it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmcmbcr that you LLrc rcsponsiblc for cnsuring thLLt what you LLrc doing is lcgLLl. Do not LLssumc that just
bccausc wc bclicvc ll biK>k is in thc public domain for uscrs in thc Unitcd Statcs. that thc work is also in thc public domain for uscrs in othcr
courilrics. Whclhcr ll book is slill in copyrighl VLLiius from counlry lo counlry. lliilI wl- cllii'1 offcr guidLincL' on whclhcr liiiv spccilic lisl' of
any spccilic biK>k is llIIowclI. PIcllsc do not llssuihc that li b(K>k's LippcLir.incc in Googk' Book SuLirch mcans il can bc uscd in any manncr
anywhcrc in thc workl. Copyrighl iiilriiigciiicnl liLibility can bc quitc scvcrc.
About Google Book Search
Googlc's mission is lo organizc thc world's information and to makc it univcrsLilly Licccssiblc liiilI uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovL'r lliL' workfs hooks whilc liclpiiiL! aulliors aiul publishurs ivacli iil'w audiuncus. You cliii scliivIi llirougli llic lull lc\l of ihis book on llic wcb
at |http : //books . qooqle . com/|
Sjh Hb.lOO
c
1
■ \
Sfarbar
t ffiollrst '
Ltbrarg
1 . .
•h
■^y ■ Haroant College Ubmn^ ^ /<n
DE
CODICIBVS CVIACIAMS
QVIBVS
IN EDENDO CLAVDIANO CLAVERIVS VSVS EST-
DISSERTATIO INAVGVRALIS
QVAM AD SVMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES AB AMPLISSIMO
PHILOSOPHORVM MARPVRGENSIVM ORDINE RITE CAPESSENDOS
SCBIPSIT
JTJLITJS KOOH.
MARPURGI CATTORUM.
TYPIS PRIEDERICI TYPOGRAPHI ACADEMICI.
MDCCCLXXXFX.
« j"
*;'
/
xiy, a, ^ Joile&e ^l^r^ry
Mar,7. i902.
By Bxchange,
t
1
THEODORO BIRT
CARITATIS ERGO.
G
'um iam auctore Theodoro Birt, v. c, cuius de Claudiano poeta merita
notiora sunt qiiam ut meas hoc loco desiderent laudes, aliquantulum in eo
poeta versari coepissem, summa amplissimi praeceptoris mei in me bene-
volentia factum est, ut ad conferendum Mediolanensem Claudiani codicem, qui
inest in bibliotheca Ambrosiana sub signo M9 sup. , initio anni proximi
designarer. quo confecto mandato maiore cum diligentia Claudiani studiis
me dedidisse consentaneum est. quibus inserviens cum Claverii poetae
nostri editionem pertractarem, miram quandam inter illam eumque quem dixi
codicem Mediolanensem intercedere relationem animo occurrit hanc in rem
accuratius inquirenti novi aliquid Claudiani amatoribus oflferre posse mihi visus
sum itaque opusculum hoc scribere suscepi. sed priusquam ad rem adeam,
hoc loco summam me gratiam referre oportet Theodoro Birt, qui etiam ex-
cerpta aliqua ad Claverium Cuiaciumque spectantia quae in scriniis habebat
liberalissime mihi utenda concesserit.
In edendis igitur Claudii Claudiani operibus etiam nostra aetate alicuius
momenti est editio a Stephano Claverio 1 ) anno 1602 confecta, quippe qui
praeter omnes fere quae tunc erant editiones poetae duo codices Jacobi Cuiacii
adhibuerit. qui cum a non paucis gravissimi fontes habiti sint criticosque
apparatus editorum adhuc occupent, accuratiore tractatu digni esse mihi
videntur.
Ac primum quidem videamus, quae dicat Claverius ipse de adiumentis
suis. primo nullis se indulsisse coniecturis fatetur (verba eius: nec ulla freti
coniectura), adhibuit autem ut supra diximus editiones poetae quae tunc erant
fere omnes (omnes etiam editiones delibavimus) et in prolegomenis cum laude
editores prosequitur Camertem, item Ja. Parrhasium (qui plurima contulit) et
Delrium, quem manuscriptis Antverpiensibus usum esse ait verbis: neque Th.
Pulmarmi manuscripta ei, ut credo, fuere ignara; B. Celsani nomen praeter-
eundo tangit (ut B.C.omittam). praeter editiones graviorem fontem Claverius
1) Gallico nomine Etienne de Claviere, alibi etiam Stephanus Claviger se nnncupans.
2
habuit illos duos codices, de quibus in prolegomenis breviter haec : duo fuisse
Claudiani exemplaria antiqua manu exarata quae ei se obtulissent apud
Jacobum Cuiacium. his igitur Cuiacianis duobus usus est editor {eius benigni-
tate vel opera contextum nostri auctoris in mundum redegimus). mortuus vero
est Cuiacius anno 1590 d. 4 m. Octobris vel duodecim annis ante editionem
Claverii ; quod sane memorabile est ; st enim editor codices illos non nisi c apud
Cuiacium' ipsum inspexit, ad contextus redactionem eos ipsos vix adhibuisse
videbitur, sed tantum ea, quae ex iis ante annum 1590 excerpserat.
Praeterea autem tertius quoque fons eidem Cuiacio debebatur ; hic enim
in ora editionis Gryphianae (ea est quae primum prodiit 1535 Lugd.) varias lectiones
aliunde expresserat ; hoc exemplari Claverius primum quidem non usus est nisi
per triduum, nam reposcerat Cuiacius; postea vero (ante lustrum aut plus eo.
hoc est anno 1598 vel paullo ante) id exemplar rursus invenit in museo V.
C H. Picaultii splendide emeriti et marginalia illa Cuiacii plene adhibuit
(plaeraque praeterita collegi). et haec quidem Claverii auxilia fuerunt omnia.
nam P. Gnosii iudicis optimi scheiia etsi ut placitum inspexerat, tamen in
usum suum non vertit (e quibus auctuarhim satis amplum repraesentare potui
ni temperies obstitisset).
Iam vero quo modo quoque iudicio opes Cuiacianas administraverit
Claverius, ex adnotationibus eruere conemur. qua in re quae ibi de editionibus
interposuit, securus omitto (velut quod in t Nuptiis Honorii* 169 ad Doto
lectionem notatur : quod firmat Colinaeus ; scilicet Doto legitur in editione Parisina
apud Colinaeum anni 1530). Gnosium autem illum t inter tribunalis Gallici
iudices virum litteratissimum' 1 ) non induci nisi ter comperi: in indice 2 ) quem
addit editor pag. 272v. legitur: erant praeterea in vet. codice et schedis Gno-
sianis multa et varia opuscula neque bella satis neque genuina meo iudicio';
ad JEpithalamium' initio Celerina] in schedis P. Gnosii viri doctissimi videtur
scriptum fuisse Caesina aut quid simile, alias celebrata aut Serena inepte;
ad Ruf. II 406 libraverit} ita vet. liber quod schedae P. Gnosii viri eximii et
Mirandulae excerpta praeferunt. haec Mirandulae excerpta iterum comparent
ad Rapt. Pros. II 306 : Sit factum] ita vet. liber et Mirandulae excerpta ;
quae quaenam sint quisque hic fuerit Mirandularum adhuc parum scio.
Superest de codicibus duobus Cuiacii deque eius marginalibus ob-
servatio.
1) cf. Burraanni praef. p. VI. — Gnosius autem alius dictus Dominicus inter doctos
illius aevi reperitur, qui anno 1610 ediderit c Hermetis tractatum chemicum'.
2) De hoc indice sub finem accuratius actum est.
Caput L
De eodienm leetionibns qnas Clavcrius ad Raptnm, ad panegyrienm Olybrii et
Probini et ad minora nonnnlla earmina protnlit.
Et primum in manuscriptos codices inquiramus. de quibus neglegentia
illis temporibus sollemni agit adnotator, cum neque ubique aequabili cum cura
lectionum discrepantias ostendat 1 ) neque certis notis vel propriis vocabulis
alterum codicem ab altero satis distinguat. noverat tamen ipse Claverius
alterum librum altero multo esse meliorem; nam haud raro unum quasi
optimum advocat, frequenter in uno vetere advocando se continet, quem
meliorem eum putasse facile conicias. quam rem accuratius disputemus omnia
cum pulvisculo exhaurientes. hoc autem teneas, ubi codices memorantur, etiam
de editionum exemplaribus cogitari licere, ubi veteres codices, vix nisi de
manuscriptis. praemittendum est — id quod satis constat — Claudiani car-
mina per quatuor partes separatas dtetributa nobis tradita esse: aliis enim
manuscriptis Raptus Proserpinae, aliis Panegyricus in Olybrium et Probinum,
aliis reliqua carmina maiora publici argumenti legi solent. accedunt praeterea
nonnulla parvula poematia rarissima quaeque aut in nullo codice omnino ser-
vata sunt aut in paucissimis ad carmina Claudiani quasi adspersa cernuntur.
Habes igitur primo loco ea, quae ad Raptum Proserpinae Claverius de
codicibus quibus usus est adnotat.
Duos manuscriptos ille indicare non videtur nisi locis his:
Praef. ad lib. I praef. 12: Aegeas] ita vet. duo codices.
I 95: Claverius in Miscell. cap. IX adnotat: forte ego libris excusis nimium
indulsi, alter vetus Codex J. Cuiacii ita praeferebat:
Sic nobis noxia vires
Cum caelo Fortuna tulit? num robur et arma
Perdidimus, si rapta dies? an forte iacentes
Ignavosque putas, quod non Cyclopea tela
Stringimus, aut vano tonitru deducimus auras?
255: Suptercelantia] recepta lectio uno vet. codice subnixa, sed alter
habuit: Jamiam curvantia.
274: Tinxerit] sic optimus codex, alius t texuit' inepte.
II 84: Optati].ita vet. liber, cum in altero legatur <optato\
364: Cum voce] haec vetus lectio, at in altero codice legi <proferre\
1) Et hac de re excusationem scripsit ad Ruf. I 16 (pg. 44 r): Si vero minus exacte
arias lectiones hie dinumero, fide tamen eas quae pluris sunt, te habiturum (scilicet in
»xtu), ac nativa omnia in textu tibi obversari, reliqua fere tibi Index sufficiet.
II 358: Impexos] haec sane vet. scriptura, quam reicere non potui.
III 105: In adnot. suis Claverius: Et me] sic in vet. libro.
In Miscell. cap. XV : vetus codex habuit : Si tu nota Ceres, non sancta.
140: Absconderit] sic in vet. libro «ascenderif quod est in altero.
214: Amendaverit] sic in vet. codice, sed non melioris notae, nam in
altero <absentaverit\
347: Zancli] sic in manuscripto et excusis, in altero <Coei' non male.
Tam raro hoc in carmine duos indicat codices editor. neque enim
ullo modo credere possum, cum abbreviationibus qualibus contra v. c. aut veL
cod. similibus utatur Claverius, id ad numerum pluralem spectare. nam si
duobus illis quos supra diximus manuscriptis Cuiacianis lectionem suam fulcire
vult, de duobus veteribus codicibus loquitur.
Incertos autem fortasse habeas locos hos:
I 122: Aetneae] sic omnino legendum ex veterum auctoritate et scriptura,
(veterum sc. manuscriptorum ? mea quidem sententia editorum
vel editionum.)
156: Detrectat] haec veritas manuscr.
Sequitur ut catalogum faciam locorum in quibus plane unum tantum-
modo codicem Claverius excitat:
I 3: Prodere] sic in v. cod.
4: Congesta] hanc lectionem vetus exemplar.
16: Lenis] ita vet. c.
19 : Firmat] at Statius : Firmat . . . unde vetus lectio etiam firmatur.
27: Ferox] alii contra vet. scripturam <fero\
27: Flexit] hoc non improbo at vetus liber <ulsit\
35: Mariti] aliter habuit vetus liber nempe t nudasque marite\
62: Ortus] vetus lectio, non <artus\
90: Fas] sic in v. cod. alias 4 ius\
116: Fulgidus] sic v. liber, non t lucidus\
119: Diverso] in diversum ita vetus liber.
140: Sicula] vet. codex ita praefert.
148 : Despicit] ibi ^respuif illic t respicit' sed male reperias idque contra v. c.
150: Dedignata teneri] utraque dictio variat in antiquo libro.
185: Spiris] ita v. liber.
188: Condunt] sic v. liber.
214: Nudat] sic in vet. codice.
225: Inaccessum] recepta lectio et quem vet. liber adgnoscit.
237: Firmata] multo plenior ac verior haec est lectio vetus.
241: Flumine] sic v. cod.
242: Fornace] ita v. liber.
252: Legit flamma] sic v. liber.
264: Contristat] vetus lectio.
265: Sacraria] in ora libri veteris ,Penetralia\
Ergo in textu vetus ille liber sacraria ostendebat.
277: Superas] haec vetus lectio.
D raef. lib. II 7: Eduri] sic v. liber, alias t et duri\
12: Gramine] vetus haec est lectio.
18: Adfectis] eleganter ex v. cod., non ,adstrictis\
37: Solvis] ita v. codex.
52: Placito] liber antiquus ita exhibet.
II 11: Callida voti] sic v. liber.
24: Gyro] sic v. liber.
26: Inumbrat] sic v. cod.
57: Crimnise] sic v. liber.
62: Ademptis] vetus lectio.
88: Madidantes] haec est vetus lectio.
97: Volucer] veterem hanc lectionem reiectam indigne tuli.
135: Retusa] sic in vetere codice.
226: Praetentus] sic in v. libro.
229: Fulminis] haec est vetus lectio.
230: Generum] id malui ex v. codice.
238: Cupidas] vet. lectio.
253: Nihilumne] sic v. liber.
295: Salis aequora] sic habet v. codex.
306: Sit factum] ita vet. liber.
322: Doloris] ita vet. codex, forte pro ,Dolores\
363: Omina] sic v. liber.
III 3: Inlapsa] sic in'vet. codice.
16: Unde] sic vet. codex.
29: Oblimat] sic optime in v. codice. \ .
129: Mirantia] vetus lectio non reproba.
177: Pulvere cano] sic in vet. cod.
195: hic versus aberat a vetere codice.
233: Albet] sic vet. liber.
234: Sol altior adstitit] sic in optimo exemplari.
237: Aestus] in vet. libro t mortifer estus\
243: Nulla] sic in v. codice eleganter.
248: Scitamur] sic optim. liber.
6
m 262: Multum ad] sic v. liber.
267: Iamiamque hausura] rectc ct eleganter ex vetere codice.
297: Deiectaque] ita vet. liber.
312: hunc versum non habuit vet. liber.
320: Vallata] sic in opt. codice.
332 : Acin] . . . in vetustiss. codice vix est ut aliter legas quam 4 flavum Acin'.
346: Fronde] ita vet. cod.
347: Mimantis] sic in v. cod.
403: Iuvencas] ita v. codex.
432: Quacunque] Sic manuscriptus : Omnibus admugit quaecunque it in
aera Sylvis quibus fulcitur vetus lectio.
In fine Raptus adnotat editor: Quartus liber desideratur in vet. codice, qmd
etiam monuit Parrhasius et Colinaei editio.
Ex his quae attulimus, primum quidem apparere videtur duos illos
codices, quorum in praefatione Claverius mentionem facit, etiam carmen De
Raptu Proserpinae cum carminibus politicis coniunctum continuisse, id quod
non ita saepe fieri solet. utrum iure hoc concludatur necne, in posteriore
parte dissertationis huius tractandum mihi est. deinde non te fugere potest
mirum in modum inter se notas codicum discrepare; quare fieri non posse
videtur, ut alteram lectionem alteri codici attribuam eosque accurate discernam.
sed id in hoc carmine non nimis aegre fero; paucae enim tantum inter illas
scripturae maioris momenti videantur 1 ). hoc autem omittere nolo: nonnullis
enim locis unius codicis ita mentio fit, ut in Claverii dum scribit manibus
non fuisse videatur. nam cum dicat : hic versus aberat a vet. codice aut hunc
versum non habuit vetus codex haud sciam an conicias Claverium in eo scri-
bendo manuscriptum iam non ante oculos habuisse sed notationes suas aliunde
hausisse. huc accedit, quod ipse confitetur sese marginalia, quae Cuiacius in
ora editionis Gryphianae expresserat, plene adhibuisse. confirmaturque hoc
quodammodo eo, quod ipsos codices Claverius duodecim vel quindecim fortasse
annis ante ipsam editionem inspexerat, quod supra ostendi p. 2.
Sequitur ut quo modo carmen de Raptu Proserpinae tractavi, eodem
utar in considerando Panegyrico inOlybrium et Probinum, qui, ut supra dixi,
et ipse quoque separatim tradi solet.
1) In ho8 duodecim uiaxinie locos attendat editor, inter quos sane minoris momenti
sunt I 35 maritae (quamquam recepit Jeepius), 242 fornace, II 11 caUida voti, 24 gyro,
295 salis, III 347 Zancli; graviores fortasse hi: I 9 firmat, 252 Ugit, III 233 albet, 237
aestus, 267 iamiamque, 312 omissus, 332 flavum.
Quo in poemate non nisi hoc loco Glaverius duo codices indicasse
dici possit:
201: Ceu] hi quatuor versus aberant a quodam manuscripto idque ante
me notavit Del. sed in alio sic se habet.
Unum tantum codicem commemorat his in locis:
8 : Genus Anicium] . . . infra etiam vetus liber habuit Aniciis.
9: Anniadae] in vet. cod. ita scriptum est.
45: Denso] sic in vetere codice eleganter.
49: Sic quis] vetus haec est lectio.
50: Miretur] sic in optimo codice.
187: Gentum] ita vetus liber.
213: Deserit] sic habet vet. liber.
Vel haec, quae ad hoc carmen Claverius dc codicibus adnotat, si con-
sidero, non solum non video, quomodo illos discernam inter se, scd ne appe-
rere quidem puto duos illi in manibus fuisse. nam quod dicit: hi quatuor
versus aberant a quodam manuscripto , hanc notam ex editione Delriana (cf.
Delr. p. 272 et <notae ad Claudianum , p. 14) Claverius sibi assumpsit.
Iam videamus, quae adnotat editor ad carmina illa rarissima, quae aut
in nullo codice servata sunt aut ubi extant ad Claudiani carmina quasi adspersa
leguntur.
Laus Herculis] hoc poemation e vet. manuscr. multis locis emendavimus.
Ergo quae nova proposuit in textu Claverius, in vetere extitisse confidas. in
adnotationibus hoc tantum additit:
91: Animasti] alii codices t armantem vulnera'.
Hoc autem loco non est dubitandum, quin Claverius cum dicerct t alii codices ,
nihil nisi poetae editiones in mente habuerit.
Ad carmen In Sirenas adnotat Claverius:
Siren] ita vetus liber. alias Sirenae.
6: Furentes] sic in vet. codice, alii «ferentes'.
Ad carmen Laus Christi nihil nisi hoc addit:
29: Quid nisi] haec est antiqua lectio.
In carmine Miracula Christi omnino nihil de codicibus Claverius dicit.
Quaerentibus igitur nobis, quibus codicibus Claverius in edendis iis poema-
tibus, quae adhuc tractavimus, usus sit, hoc dubium esse non potest, quin non
plus duo ei praesto fuerint, sicut in praefatione ipse testatur. male autem
accidit, ut sibi non constiterit in significandis codicibus, quandoquidem notis
vetus codex, liber^ manuscriptus, scriptura, lectio, vetustissimus codex^ optimus
codex promiscue uti videtur. ex iis autem, quae de codicibus ad carmen
8
In Olybrium et ad rarissima illa, de quibus in fine dixi, adnotat, pro certo
habcnduin est Glaveriuni in illis edendis unum tantum codicem adhibuisse;
sequitur inde, ut carmina illa in altero eius codicum defuerint, id quod mirum
tibi videri non potest consideranti, quomodo Claudiani opera tradi soleant
Caput n.
De Ctoiaeii in exemplari Gottingensi marginalibus.
Sed ut ad gravissimum caput disquisitionis nostrae veniamus, iam accu-
ratissime nobis tractanda sunt reliqua carmina Glaudiani, quorum ad editionem
duo etiam codices Claverio ad manus fuerunt. hos codices eum a Cuiacio,
viro illo de poetis latinis optime merito, accepisse iam commemoravi. prae-
terea autem Claverius multas lectiones ex adnotationibus, quas fecerat Cuiacius
in ora editionis Gryphianae, se hausisse fatetur, quod exemplar periisse do-
lemus. grata autem fortuna evenit — id quod magni est momenti — ut alibi
multae ad Claudianum adnotationes a Cuiacii manu scriptae nobis tra-
ditae sint.
Asservatur enim in bibliotheca Gottingensi signatum Auct. Class. lat. 2253
exemplar Claudiani Basileense cura Isengrinii anno 1534 editum. id olim
fuerat Cuiacii; sic enim in indicis folio inscriptum invenimus: Ex JBibliotheca
Jacobi Cuiacii, qui passim sua manu lectiones quasdam adscripsit. postea
transiit in Fabricii k manus, cuius nomen Ja. Alberti Fabricii ibidem ad
dextram subscriptum est; denique possessores*habuit primum Weichmannum,
deinde Gesnerum; nam ad sinistram ibidem exaratum legimus: (J)o. Matthi
Gesneri, dono ill. Weichmanni. ex Cuiacii manibus autem olim donante Riverio
ad Gudium devenerat, nam in folio ultimo extat:
DONUM EMUNDI RIVERH IC ti AURELIAN.
ADUI EID. MAL ~ DCLXI.
id quod manu Gudii exaratum esse ibidem ipse Gesnerus monuit adscribcns
manus Gudii. ; restat ut a Gudio Fabricium librum accepisse statuamus.
Iam vero in ora huius exemplaris multae usque ad finem lectiones docta
manu adpictae leguntur. inde autem, quod in indicis folio haec deprehendimus
de Cuiacio : qui passim sua manu lectiones quasdam* adscripsit (quae utrum
Gudius scripserit an alius incertum), id pro certo concluditur marginalia haec
aut omnia aut certe partem eorum Cuiacio deberi. hoc qui observavit Matthias
Gesnerus libri possessor, cum anno 1759 Claudianum ederet, non solum omnia
fere marginalia quae dixi sub textu poetae addito Cuiacii nomine imprimenda
curavit sed etiam hanc totius rei enarrationem dedit pag. XXIX sq.: Est
inter libros meos exemplum huius (sc. Isengr.) editionis beneficio Ul. Weich-
manni Consilarii Gudferbitani . . . Habuit illud Jo. AJb. Fabricius: et ante
hunc Marquardus Gudius, qui manu sua (saepe mihi visa cum Vinariensem
bibliothecam curarem) inscripsit: Donum Emundi Riverii ICti Aurelianensis
A. D. III Eid Maii MDCLXI, quo anno fuisse in Gallia Gudium constat,
cum etiam edidit Parisiis Hippolyti de Antichristo UbeUum. praeterea etiam
hoc scripsit in prima pagina libri Gudius: Ex Bibliotheca Jacobi Cuiacii, qui
passim e. q. s. Ex auctione Gudiana igitur pervenit cum multis aliis ad
Fabricium.
Parum itaque rem perspexit N. Heinsius incertum collectorem Cuiacio sub-
stituens , cum de re eadem scriberet editionis alterius praef. fol. 7 v : M ar-
quardus quoque Gudius noster eidem Isengrinianae editioni lectiones varias a
collectore incerto adscriptas communicat, quod exemplar Jacobi Cuiacii olim
fuisse dicebatur. sed excerpta haec et serius paullo ad me perlata sunt, cum
sub praelo iam ferveret Claudianus noster, ut accurate ea excuti vix potnerint^
et supra codices plebeios, ut quod res est dicam, nihil sapere aut ostentare
videbantur : cum de iis plurimum mihi promisissem , probe recordatus, quam
exquisita quamque praeclara horum pleraque essent existimanda, quae ex schedis
Cuiacianis Claverius in animadversiones suas contulisset.
Certe tamen Heinsius et de conexu aliquid sensit, qui inter ista
excerpta et Claverium intercedit, et de ipso pretio excerptorum iudicium tulit.
Gesnerus vero cum omnia Cuiacii marginalia sub textu Claudiani poneret,
in non ita paucis describendis plane erravit. unum autem gravissimum,
quod neglexit Gesnerus, hoc est: neque enim una manus marginalia dederat,
sed tres manus aut quatuor in iis diversae facile discerni possunt, quarum
una tantumfuisse potest Cuiacii.
Hoc Birtius vir doctissimus cum intellexisset cumque lectionum illarum
nonnullas vidisset mirum in modum cum iis consentire, quae Claverius in
editione ex Cuiacii studiis Claudianeis publicavit, laborem utilem qui restabat
mihi exequendum mandavit.
Manus quae in marginalibus illis discerni possunt tres esse vel quatuor
supra dixi.
Prima manus ductu utitur satis pingui, atramento flavo paene
diffluente, complevit autem oram paginarum 1 — 127 exemplaris Isengriniani
variantibus lectionibus Claudianeis, postea nihil egit nisi versus nonnullos sub-
ductis lineis notare ; praeterea bis in ima pagina 144v. et 146v. talia adscripsit,
quae memorare non refert.
10
Manus altera formis utitur magis tenuibus, pinna quasi acutiore,
atramento magis nigro; haec quoque variantes lectiones praebuit, saepissime
ita ut litteras je' lectioni adpingeret. comparet autem haec manus in
paginis 1 — 14 et a pag. 178 usque ad exitum.
Manus tertia magis etiam tenuis, pinna etiam acutiore usa, atramento
autem minus nigro, sed lucido et paene flavo. haec quoque ad variantes
lectiones, quas praebet, nonnumquam je' adscripsit vel Jaoog. comparet in
pag. 24—26; deinde in pag. 65, 89. 90, 119—122, 144— 147, 162— 164,
183—198.
Manus, quam quartam primo obtutu putaveris, nigra quidem est,
sed admodum pallida, litteris parvulis et nimis gracilibus utitur, ceterum simi-
litudinem magnam ostendit manus primae ! ). accedit quod haec quarta ibi
occurrere incipit, ubi prima desinit, nempe in pag. 127, unde usque ad exitum
totius libri decurrit. itaque fieri potuit, ut et prima manus et quarta scribae
eiusdem essent, qui cum denuo scribere ordiretur, et pinnam mutasset et
atramentum.
Denique ne quinta quidem manus deest quae ductu celeri neglegenti
inaequabili usa est, quam tamen, quia lectiones nullas, sed non nisi explica-
tiones sat triviales hic illic adspersit, neglegere fas fuit; cernitur autem in
paginis 60 v., 68 v., 72 r., 73 r., 74 r., 82 r., 83 r., 84v.,;87r., 88 r., 127 r., 129 v.,
131 v., 134 v., 138 v., 138 r., 139 v,
Iam vero et primam manum et quartam Cuiacii esse ex comparatione
Claverii evinci dixeris. Claverius enim in pg. 75 r. editionis haec interposuit:
Cuiacius hic: Ut pondus ita iudex vergit. prima autem illa manus in exem-
plaris Isengriniani pg. 46 r. scripsit: ut pondus ita iudex vergit 2 ). et haec
non quidem lectio Claudianea sed interpretamentum est. Altero autem loco
adeo de codicis veteris lectione agitur.
Exemplar Isengr. p. 88 v., de bello Pollent. 610, in textu habet assumptas;
manus I in margine dedit assumptoq;. hoc in textum Claverius recepit ad-
notans: haec videantur alicui subobscura sed ita vet. liber, quae et manu sua
firmavit Cuiacius.
Quod si prima manus Cuiacii videtur, etiam quartam eius esse similibus
argumentis probatur.
Nam haec manus IV in folio 137 r. Laud. Stil. H 123, ubi in textu est
numquam meritum, adscripsit : meritum non quae. Claverius illud et ipse quo-
que in textu servabat adnotans : Cuiacius e vet. cod. mwitum non quae.
1) Convenit inter ambas imprimis de forma litterae c, litterae 8 finalis et voculae que.
2) Haec verba marginalia a Claverio Cniacio tribui ianiGesnerus viderat et breviter
adnotavit in folio ultimo eiusdem exemplaris Isengriniani.
11
Manus IV in folio 162r. Laud. Serenae 224 ad tegitur lectionem ad-
scribit teritur. Claverius teritur in textuni assumpsit adnotans (pg. 216) : ita
v. liber quod et sua manu firmavit Cuiacius.
Fol. 176v., Epith. Pallad. 74, ad claros manus IV adscripsit caro ; Cla-
verius pg. 236 haec: est et alius manuscriptus non adeo antiquus , ubi non
Claros sed Caro ; quod etiam notavit Cuiacius.
Denique fol. 196 v., De Sep. Speciosae 4, ad invidiam manus IV (in-
vidi)amque tulit. Claverius pg. 263 v. hoc recepit et addidit: In vet. cod. ut
etiam notavit Cuiacius Invidiamque tulit.
Haec de manuum primae et quartae auctore. secundam autem et tertiam
manum eidem Cuiacio nullo iure tribuas. satis autem mira res est , quam
deprehendimus. bis enim fere idem gessisse Cuiacium apparet. nam Cuiaciana
illa, quae ante oculos Claverius habuit, marginalia erant oram editionis
Gryphianae complentia (cf. supra pg. 2). nunc autem etiam Isengrinii editionis
margines illum notis saepe iisdem complevisse videmus.
Iam vero haec de ipsa Cuiacii manu quaenam fuerit postquam Claverii
ope ita investigavi, ut protuli, postea incidi in Ernesti Spangenbergii librum
»Jacob Cujas und seine Zeitgenossen« (Lips. 1822), cui in fine adhaeret epi-
stulae Cuiacii ad Pithoeum datae repraesentatio ipsam viri scripturam imitans.
qua autem me admiratione captum esse credas cum viderem neque primam
manum quae in Isengrinio cernitur neque quartam commune quidquam habere
cum ista epistula, neque alteram; aliquanto similiorem ei esse tertiam, vix
tamen ita ut eundem scriptorem agnoscerem; ipsius Cuiacii ductum fortasse
in quinta comparere cui sicut dixi lectiones nullae debentur sed tantum animad-
versiones quae quidem ad nostram rem nihil valent? quam ego difficultatem
quomodo expediam non satis scio. eo autem maxime diflferunt reliquae manus
a manu quinta et ab epistulae charactere, ut illae magis sedulam litterarum
picturam, hae magis currentem scripturam ostendant; itaque nescio num
statuere velis Cuiacium ibi ubi codicum scripturas conferebat curiosius rem
agentem alio et rigidiore ductu esse usum , quam ibi ubi suas sententias pro-
mere festinabat. diversa via explicandi haec est : nempe Cuiacium in exemplar
Gryphianum marginales lectiones sua manu intulisse Claverius locupletissimus
quippe oculatus testis est; atqui eas lectiones cum Cuiacii marginalibus
in Isengriniano extantibus maximam similitudinem habuisse et modo vidi-
mus et mox etiam planius apparebit; bis autem idem egisse summum
virum supra mirati sumus nec facile credas; fuerit ergo aliquis ex eius
discipulorum caterva qui ex Cuiacii codice lectiones in Isengrinianum
exemplar ita contulerit ut ipse ille in Gryphianum. Quae res utut se habet»
12
cum de Cuiaclo nostrorum marginalium auctore dubitari certe non possit, ne
perspicuitate mea disputatio careat, manum et primam et quartam in Isen-
griano extantes Cuiacianas nominare pergam quod quo sensu accipi velim nunc
satis declaravi.
Caput III.
De Cuiaeii marginalium Claveriique eodieum eonsensu.
Quae cum ita sint, si in operam inquiramus, quam in Claudianum
Cuiacius impendit, ita disputatio disponenda erit et dividenda, ut primo loco
quaeramus, utrum adnotationes eae, quas Claverius Cuiacio debere se indicat,
concinant cum iis, quas in illo Isengr. exemplari Cuiacius ipse tradidit, necne.
Pauca sunt, quae ex Cuiacio nomine eius apposito Cla-
verius promat, quae in Isengrinlo non inveniantur:
Ruf. J 35 pg. 45 r. Cui] in vet. codice: Quem semper, ut videatur iungi r»
comitatur, sed in optimo exemplari Martialis : Incidit in flammas iuvenique
secuta relicto coniuge, quod quidem tueri forte posset Graeca ratio, verum
magis est forte ut sequare duo manuscr. quae manu sua confirmab
Cuiacius.
Ruf. II 160 pg. 59 r. Quid partem] Recte id quidem, sed v. cod. habuit:
Parem, quod non neglexit Cuiacius, nam in ora sui libri excusi Xaov inter-
pretatus est.
Epist ad Hadr. pg. 238 r. In vet. libro quod etiam notavit Cuiacius alia fuit
inscriptio sed falsa nempe: Excusatio pro se ad Stiliconem.
Phoenix 95 pg. 241 r. Myrrhata] Ita v. liber, quod etiam Cuiacius notavit, cum
alias Mirata.
Phoenix 98 pg. ead. Penitus] Ita vet. liber. Sed in alio versus hic ita se
habet, ut etiam notavit Cuiacius: Indus odor penetrat nares completque
salubri. ea vero fuit scripturae antiquae obscuritas ut Penitos legi, non
Penitus videretur.
De Christo 16 pg. 250 v. Mancipii] Ita vet. codex idque avide ut ita dicatn
arripuit Cuiacius, in aliis Supplicii ; notum est vero illud : Mancipio et nexu.
De mul. Gall. 15 pg. 252 v. Nec vinclis] Hi sex reliqui versus aberant ab uno
vetere codice eosque in suo excusa (sic !) pene delevit Cuiacius, sed in altero
erant integri.
13
In Iacob. 5 pg. 254 r. Sic ope] Hoc distichon ignorat vet. exemplar idque
notavit etiam m libro suo Cuiacius, sed alii omnes referunt.
De Torpedine 10 pg. 255 v. Hac confisa iacet] Aliter vet. codex nec tamen
video causam : sane Guiacius in ora libri quaedam habet superflua . . . en tibi :
Attractu confisa suo
Quae tetigere iacent, successu laeta resurgit.
De Goncha pg. 258 r. Aliter accipit Cuiacius quam quis existimet, ut notavit
in ora sui cod. nempe pro Cratere fontis : quod hic verum est, apud Hor.
est Concha salis puri, apud Iuven. bibitur concha.
Ad Olybrium 19 pg. 261 v. Remoraturus] Ita opt. codex, in altero, quod etiam
aduertit Cuiacius: solaturusque, alias Remoraturas inepte.
De III cons. Hon. 143 pg. 134r. Dux iubet] . . . illud tamen (sc. iubet) non
est semper Staixovixov, sed quasi precarium: nam et xeAevco Graecis
(fdixcog usurpari notavit manu sua Cuiacius.
Ad Gennad. proc. pg. 269 r. Cuiacius notavit in suo codice non proconsulem,
sed ex pro consule.
Quibus in locis non est neglegendum, quod paenultimus non ad lectionem
pertinet ideoque minoris est momenti.
Duodecim igitur tantum restant adnotationes Cuiacianae, quas Claverius
adhibet, Isengrinianum autem exemplar non continet.
Contra ad marginalia editionis Gryphianae non pertinet, quod monet
Claverius :
Ruf. I 175 pg. 45 v. Asiam] Cuiacius in observat. rara et exquisita de hac
separatione Asiae prodidit
nam hic liber Cuiacii observationum respicitur idemque etiam
pg. 150 v. vindice] Hic locus ad ius pertinens a Cuiacio in observ.
Similia sunt quae legimus
pg. 75 v. cochleis] Hic te monebo Cuiacium maluisse eflferre Pandectas Flo-
rentinas, quia dictiones Graecae genus saepe mutent apud Latinos ad-
ducebatque exemplum %ov c o Ko%Xiaq.
pg. 106 v. Lybia] Cuiacius dixisset Africam, non Lybiam.
pg. 165 r. Pacta mouet] Cuiacius diu in eo quaerendo fuit, quid esset pactum.
Ex consuetudine cotidiana qua usus est Claverius cum Cuiacio, haec
fluxisse videntur:
pg. 149 v. Densari] Cuiaciusdicebat suis militibus togatis, densate vos, avvdye-
%s vfiag et pro Laxate vos eflferebat Dispertimini.
pg. 175 r. De Manlio Theodoro] Fuit autem vir ille in philosophia maxime
versatus ut patet ex quibusdam opusculis quae olim vidimus in
Bibliotheca Cuiacii.
14
pg. 264 v. Ad Aeternalem] .... nam Cuiacius paene inscius post aegritu-
dinem satis molestam hunc versum protulit: Non mihi magna fuit sed
miseranda pati.
pg. 147 r. Lucani locus a Cuiacio insertus memoratur.
pg. 164r. Ausonii locus iudicatus.
pg. 165 r. Horatianus locus a Cuiacio Claudianeo emendatur ').
Iam vero eorum locorum, ubi quae exhibuit Glaverius
etiam in Isengrinii margine descripta videmus, multo amplior
numerus atque tantus est, ut plerasque ac paene omnes Cuiacianas lectiones
in ea servatas dixeris. Quod ita demonstrabimus , ut primum hoc indice qui
sequitur eas tantum Claverii adnotationes in conspectu ponam i n q u i b u s
Cuiacius ipse testis nominatur, congruentes cum lectionibus
a Cuiacio in margine Isengrinii adscriptis:
Editio. Claverii
Textus:
Editio Isengrinii
Textus:
Lectio a Cuiacio
adscripta.
liapt. II 363. ouiinap. 24 v. Onrina] sic v. liber. Alii
perpetuogenialia| inepte: omma genitalia; sedetiam
ipse Cuiacius in ora codicis excuai
idem notavit. [Quaeritur quonam
referendum sit ldem; meaquidem
sententia ad id quod habeat vetus.]
Ruf. I 16. quae
15r. omnia per-ominaperpetuoge-
petuo genitalia nialia.
Eutr. I 35. nudatus
ib. 208. cum pon-
dere
Gild. 492. cauta
p. 44 v. Quae] ita liber antiquus
quod ipse Guiacius manu propria
adseruit, olim qui nullo sensu.
b. Poll. 610. assum-
ptoque
p. 72 v. Nudatus] ita optime vetus
codex, non Mutatus, ut notavit,
non etiam probavit Cuiacius.
p. 75 r. Lances] Cuiacius hic : ut pondus
ita iudex vergit.
p. 108 v. Cauta mente] sic v. codex
quod etiam Cuiacius manu sua no-
tavit.
p. 126 r. Assumptoque] haec vide-
antur alicui suboscura, sed ita vet.
lib. quod etiam manu sua firmavit
Cuiacius.
24 v. qui
42 v. nudatus
46 r. cumpondere
75 v. + capta
in marg.-)-timida
88 v. assumptas
legoqui [sic; aper-
tum est Cuiacium
in eo scribendo
errasse, cumdare
voluisset quae;
nam in textu iam
qui extiterat].
mutatus.
ut pondus ita iudex
vergit.
cauta.
assumptoque.
1) De huiusmodi locis disputavit Burmannus p. VIII.
15
Editio Claverii
Textus :
Adnotatio :
Editio Isengrinii
Teztus:
Lectio a Cuiacio
adscripta.
VI cons. Hon. 12.
annns
Stil. II 123. nun-
quara meriti
Laus. Ser. 1. Dic
mihi , Calliope,
tanto cur tem-
pore differs?
ib. 225. teritur
p. 163 v. Annu8] ita vet. cod. sed
enim Cniacius in ora libri quem
contnlit se amnis reperisse adserit.
p. 195 v. Meriti] haec mntare non
sustinui , qnamvis liber quidam:
meritum nnnquam cunabula. Cuia-
cius vero e vet. cod. Meritum non
quae cunabula.
p. 216v. Dic] hic versus aliter se
habet in vet. cod., quod notavit C.
nempe : Dic mea, Calliope, cur tan-
tum in tempora differs.
p. 217 r. Teritur] ita v. liber, quod
etiam manu sua firmavit Cuiacius.
107 r. annus
137 r. nunquam
meriti
amnis.
meritum non quae.
Fescen. 3, 7.pignora p. 224 r. Pignoral Cuiacius in suo
cod. habuit Foedera.
Nupt. Hon. 138. se-
qnenti
p. 231 v. Sequenti] in cod. Petenti,
quod et maluit Cuiacius.
Epith. Pallad. 74 p. 236 v. Carrhas] Ita vet. lib. . . .
Est et alius manuscriptus non adeo
antiquus, ubi . . . Caro ; quod etiam
notavit Cuiacius.
Epist. ad Olyb. 24.
Et tibi-scribere V
Musa vale.
Sep. Spec. 4. invi-
diamque tulit
157 v. Dic mihi,
Calliope, tanto
cur tempore
differs.
162 r. tegitur
166 v. pignora
171 r. sequenti
176 v. claros
p. 261 v. Musa vale] ita vet. liber
et omnes excusi. At in altero,
quod etiam observavit Cniacius:
Nec tibi dedecori Musa futura vale.
p. 264 v. Tulit] Inde sequitur forma
fuisse eleganti, quae invidenda sit,
alias Meruit; nam in vet. cod., ut
etiam notavit Cuiacius: Invidiam-
que tulit, ita ut decus et invidiam
una eademque opera sortita sit,
sic etiam virtuti comes invidia.
C. suprascripsit
,mea' et 4 tantum
in tempora'.
teritur.
foedera.
petenti.
caro
195 v. Ettibi-scri-
bere?mu8avale
C. t nec' et t musa
futura'adscripsit.
196 v. invidiam'(i nv idi)amquetnlit.
meruit
Multo autem maior eorum locorum multitudo est, quibus Cla-
verius eandem quidem sive in textu sive in adnotationibus
lectionem profert quam margo Isengriniana ostendit, sed ita
profert, ut Cuiacii mentio non fiat. Quos locos hic qui sequitur
index comprehendat; moneo autem lectiones eas, quas diductis litteris expri-
mendas curavi, iam ab Isengrinio in mg. expressas esse eisque Cuiacium non
nisi lineam subduxisse, quod signum eius approbationis fuit:
16
Exemplar Isengrinii.
Textus.
Lectio a. C.
adscripta.
Editio Claverii.
Adnotatio.
Bapt. II 122 p. lOr -[-cruoris;
in marg. Isengrimus haec
habet: + cruorFs non doloris
Politianus legit Miscell. cap.II
Ruf. praef. I 17 p. 24r angustis
ib. I 77 p. 26r non nisi
ib. 96 p. 26r. fixerunt
ib. 109 p. 26v rabidoque
Ruf. II 85 p. 33v captivo
ib. 176 p. 35r lateque
ib. 233 p. 36r + ultrixque
in mg. + ultroque
ib. 346 p. 38v dudum
ib. 401 p. 39v + erecto
in mg. + exerto
Eut. I 61 p. 43r stabulis
ib. 136 p 44v + demisit
inmg. +deiecit
doloris
Au(gu8tis)
non si
finxerunt
rapi(doque)
(capti)vae
alteque
ultroque.
tutum
exerto
tabulis
d e i ec i t
quod
arte
ib. 162 p. 45r +quo
in mg. +qui
ib. 194 p. 46r arce
ib. 272 p. 47v +saevis campissaevi campi
in mg. + Quidam saevi campi
legunt
ib. 500 p. 51v differt
pf. II 8 p r 52r +iUe
in mg.: ipse
II 108 p. 55v tristisque
ib. 156 p. 56v erat
ib. 346 p. 60r + subiecta
in mg. +8ubnixa
ib. 348 p. 60v +naso
in mg. +fumo
ib. 360 p. 60v vertat
ib. 364 p. 60v +thoro
in mg. +choro
(differjs
ipse
cristisque
erit | eat
subnixa
fumo
verrat
choro
p. 17v dolori8
p. 36r Augustis
p. 38r non nisi
p. 39r finxerunt
p. 39v rapidoque
p. 50r captivae
p. 51v alteque
p. 52v ultroque
p. 54v tutum
p. 55v exerto
p. 64r tabulis
p. 65v demisit
p. 65v quod
p. 66r arte
p. 67v saevi campi
p. 71v differs
p. 73r ipse
p. 80v cristisque
p. 81r erit
p. 84v subnixa
ib. fumo
ib. verrat
ib. choro
Doloris] ita vet. codex,
forte pro dolores; at
levare doloris defendi
potest.
Non nisi] Etsi tacerent
de hoc vet. libri, tamen
constaret facile ita
legendum, utquidenim
admiseris illud Non si.
Rapido ingenio] vet. cod.
ita praefert.
Deraisit aures] sic vetus
liber et Gryphius, alias
deiecit non adeo male.
Verrat marmora] ita vetus
codex, alias Vertatquod
miror defendi a Bro-
daeo.
17
Exemplar Iseng
rinii.
Editio
) Claverii.
Lectio a. C.
Textus.
adscripta.
Textus.
Adnotatio.
78 p. 67v +contenta
contempta
p. 98r contempta
ig. -|-contempta
p. 68r + et proprias ferret
inferret pro-
p. 99v inferret pro-
ig. + inferret proprias
prias
prias
) p. 68v aratris
aristis
palma
p. lOOr aristis
B p. 70 v causa
p. lOOv palma
1 p. 73v factu
facto | cerno
p. 103r facto
1. p. 76r Getico
PoUenciaco
p. 109v Getico
Huius libri titulu8 variat
in antiquis codicibus,
unus babet, De bello
Pollentiaco.
p. 73r monitu
teneri
p. llOv monitu
Monitus Iovis] sic in vet.
codice, at in alio
Teneri.
8 p. 79r tumidns
nimius
p. 112r nimius
7 p. 80r + Haemus
Hebrus
p. 113r Hebrus
ng. + Hebrus
1 p. 80r + gerit
gemit •
ib. gemit
ng. +gemit
p. 80 v +tenapla
claustra
ib. claustra
ng. +claustra
p. 82v +captique
capitique
p. U5r capitique
ii g. + capitique
•
1 p. 86v +men8ibu8
sensibus
p. 119r sensibus
ng. +8ensibus
3 p. 88v +nunc
tunc
p. 120v tunc
ng. +tunc
7 p. 89r temnere
tendere
p. 12 lr tendere
Tendere] sic habuit vet.
codex cum in aliis
Temnere.
ms. 2 p. 89v +Roma
pompa
p. 127v pompa
ng. +pompa
p. 90r +regimen
regnum
ib. regnum
ng. +regnum
p. 90r +signa
scuta
p. 128r scuta
ng. +scuta
6 p. 92v virum
nurum
p. 130r nurum
ns. 30 p. 94b sidera
frigora
p.' 135v frigora
: p. 95 r reperirent
o(perirent)
p. 136r operirent
»9 p. 99r +parva
prava
p. 139v prava
ng. +prava
5 p. lOlv vel, in mg.: vir
vir delevit C.
p. 141v vel
18
Exemplar Isengrinii.
Textus.
Lectio a. C.
adscripta.
Editio Glaverii.
Teztus.
Adnotatio.
ib. 500 p. 103v + laudis
in mg. -|-largi8
ib. 624 p. 106r tibi
ib. 645 p. 106r donata
VI cons. 10 p. 107v + sibi
in mg. -|- sui
ib. 324 p. 113v triste
ib. 463 p. 116r haec ille lo-
quutus
In Manl.Th. 125 p. 123a +plau-
stris, in mg. + plantis
ib. 322 p. 126v curribus
ib. 334 p. 127r vita
Laud. Stil. I 71 p. 128v nataque
ib. 90 p. 129r censet
ib. II 97 p. 136v Quam peccare
fide
Laus Ser. 230 p. 162 r neu
fervor iniquis
Fescenn. I 18 p. 165r cubes
Nupt. Hon. 7 p. 186v finxit
largis del. 0.
cum
devota
sui
rite
hic ille locatus
plantis
cruribus
vitta
nataeque
sensit
Quam violare
fidein
neu rumor in-
iquus
voles
pinxit
ib; 18 p. 168v idem
ib. 25 p. 168v Laeva
Epith. Pall. p. 175r Serenae
ib. 11 p. 175r propinquant
ib. 29 p. 175v sociumque requirit
ib. 67 p. 176r tenuis
ib. 69 p. 176r iuvenum
ide
lena
Gelerinae
(propin)quis
interquesuorum
tenuit
iuveni
p. 143 v laudis
p. 145v cum
p. 146r devota
p. 151v sui
p. 157r rite
p. 159 r hic ille
locatus
p. 170v plantis
p. 174r cruribus
ib. vitta
p. 178r nataeque
p. 178v sensit
p. 188r Quam vio-
lare fidem
p. 216r neu rumor
iniquus
p. 22 lr voles
p. 225r finxit
p. 225v Idem (sic)
ib. Laeva
p. 233r Celerinae
ib. propinquis
p. 233 v interque
suorum
p. 234r tenuit
ib. iuveni
Princeps] In his nihil
praeter duo: Tu cum
pro Tum et voles pro
lubes.
Finxit] Sic opt. liber et
excusi , alias Pinxit,
quod falsi arguitur ex
sequentibus.
Ide] Optime ex v. cod.
nam Ida Achillis pul-
chre capillati adventu
intremuit: alias idem,
nullo sensu.
Laeva] Sic uno vet. c.
et excusis etc. In vet.
tamen God. non laeva
sed lena (quod profecto
latinum) repen.
19
Exemplar Isengrinii.
Textus.
Lectio a. G.
adscripta.
Editio Claverii
Textus.
Adnotatio.
ib. 78 p. 176v non
ib. 82 p. 176v concepta
ib. 84 p. 176v quo
ib. 124 p. 177r virum
Phoen. 93 p. 181 v vulneratus
Magnes 6 p. 182r commoveat
De Aponis 22 p. 183v contentis
i^. 33 p. 183v niteret
ib. 69 p. 184r meretur
In Aleth. 20 p. 186r quodlibet
tunc
contempta
qua
nurum
veneratus
concutiat
contemptis
lateret
medentum
quicquid ab
Torpedo 6 p. 181v armata
Cryst. II 1 p. 194v corpore lym*
phas
Probin. 11 p. 195v penitus
In Spher. Archim. 5 p. 196r
virorum
armenta
carcere
phas
vatea
deorum
nym-
De piis fratr. 41 p. 192v Onapi Anapi
ib. 47 p. 192v Num Non
p. 234v tunc
ib. contempta
ib. qua
p. 235r nurum
p. 240v veneratus
p. 24 lv concutiat
p. 243r contemptis
p. 243v lateret
p. 244r medentum
p. 246v quodlibet
p. 255r armenta
p. 259 r carcere
nymphas
p. 262r vates
p. 262v deorum
p. 268 v Anapi
ib. Non
Et tuto] Hic versus modo
distinctus sit planus
videtur. In vet. cod.
legebatur : Quidquid ab
ore pluet aut fluet.
Legesque deorum] Sic
vetus codex, alii fere
omnes: legesque viror-
um, non male.
Et consensus quidem quam magnus sit iam neminem fugiet. hoc tamen
quod moneam superest. ad quatuordecim tantum locos inter eos, quos contine
hic index — sunt autem 84 — adnotationem fecit Claverius de codicum
lectione exponens. in reliquis omnibus tacite eam lectionem in textu posuit,
quam Cuiacius apud Isengrinium adscripserat et adscribendo probaverat quasi
et commendaverat. incuriae autem incusari possem, si ad editiones non respi-
cerem, quae ante Claverium prodierunt. immo vero expectari potest iam in
iis. sat multas inveniri earum lectionum quas in tertia columna ego proposui
concinentes eas cum ipsa manu Cuiacii. et contuli quidem Camertis editionem
anni 1510 et Aldinam anni 1523, unde haec apparuerunt.
Camers rarius cum tertiae columnae scripturis facit, his nempe 24 locis :
Ruf. I 109 rapidoque. Eutr. I 136 demisit et in mg. deiecit (nam etiam
Camers in mg. varias lectiones optioni dedit), 162 quo et in mg. quL II pf. 8
pies. II 346 sulnixa et in mg. suhiecta. 348 fumo* 364 choro. Gild, 150 ara-
2»
20
tris et in mg. aristis. 387 facto. bell. Poll. 118 nimius. 190 claustra. 521 sen-
sibus. 623 fa/nc. IV cons. 54 operirevt. 500 /'iwtfis. VI cons. 10 sui. Stil. I 71
nataeque. 90 sms#. Nupt. Hon. 7 /?*?#?'/ et in mg. /n twftws gi/05 pinxit. 25
tetw. Phoenix 93 veneratus. Magnes 6 concutiat. Aponus 33 lateret. De piis
frat. 41 Onapi et in mg. Anaphi. in omnibus reliquis locis cum columna prima,
id est cum textu Isengrinii (non vero cum iis quae in mg. Isengrinius pro varie-
tate lectionis expressit) conspirat Camers 1 ).
Paulo saepius sane Aldinae lectiones huc faciunt. nam in 33 locis id
praebet Aldina quod et Cuiacius sua manu scripsit et tacite recepit Claverius;
sunt autem loci hi: Ruf. I 96 finxerunt. 109 rapidoque. II 85 captivae. 233
ultroque. 401 exerto. Eutr. I 274 saevi campi. II pf. 8 ipse. U 346 subnixa.
348 fumo. 364 choro. Gild. 387 facto. bell. Poll. 177 Hebrus. 181 gemit. 190
claustra. 521 sensibus. III cons. 2 pompa. 14 regnum. 22 scuta. IV cons. 30
frigora. 54 operirent. 405 vel. 500 laudis. 645 devota. Stil. I 71 nataeque.
90 sewsi*. II 97 gwam violare fidem. Epith. 69 iuveni. 82 contempta. Phoenix
92 vmeratas. Aponus 33 lateret. 69 medentum. de piis fr. 41 Anapi. 47 won.
reliquis contra locis fere quinquaginta Aldina cum textu Isengrinii, quem ex-
hibui columna prima, convenit dififertque a Claverio 2 ).
Eodem fere perveni cum Gryphianam ed. anni 1548 conferrem, item, cum
Pulmannianam anni 1596, quae potius Isengrinium sat presse sequi videtur;
denique etiam multo rarius Colinaei editio anni 1530 secundae vel tertiae
columnae scripturas mihi obtulit.
Haec ut ex editionibus aflferrem, veritati debui. omnia autem si reputas,
nullo iure dices suas lectiones Claverium ex prioribus tantum editionibus libero
arbitrio decerpsisse, sed quoniam ipso fatente constat plurimum eum debere
Cuiacio, Cuiacius is fuisse dicendus est, qui lectionum delectum ex ipsius manu-
scriptis haustum Claverio praestiterit eaeque lectiones quod saepenumero etiam
in libris expressis tunc legebantur, nihil miri habet. tanta enim traditarum
scripturarum varietas non est, ut concentus nasci non possit. tacite autem ex
manuscriptis Cuiacii sese in textum recipere velle lectiones Claverius ipse pro-
fitetur post absolutum Raptum in initio carminum politicorum his verbis
fol. 44 v.: si vero minus exacte varias lectiones hic dinumero, fide tamen eas
quae pluris sunt te habiturum dc nativa omnia in textu tibi obversari; rdi-
qua fere tibi Index sufficiet.
1) Nisi quod quater prorsus differentia praebet: bell. Poll. 18 toto^ IV cons. 645
dotanda, cons. Theod. 822 cursibm, Stil. II 97 quam peccare fidem. in IV. autem consulatu
405 praebet vir.
2) Nisi quod duobus locis Aldina et ab Isengrinio et a Claverio discrepat; habet
enim IV. cons. 624 ter> Epith. Pall. 78 cum.
t
21
Quae cum ita sint finito consentientium lectionum recensu disputatio
nostra eo pervenit, ut conclusionem aliquam tuto facere nobis liceret.
Ex iis enim locis, in quibus adnotationes , quas Glaverius nominato
Guiacio auctore prodit, concinunt cum iis, quas adnotavit Guiacius in margine
Isengriniano, satis apparere existimo, huic et in Gryphiano et in Isengriniano
exemplari adnotationes facienti eundem codicem praesto fuisse.
Deinde ex eo, quod tam multa quae Guiacius in Isengriniano adnotat,
consentiunt cum adnotationibus a Glaverio non nominato Guiacio additis, sine
dubio elucet eundem quem modo dixi codicem a Glaverio in edendo Claudiano
aut ipsum saepius adhibitum esse aut excerpta saltem quae ex eo sumpta
erant. Alter igitur codicum quos Glaverius Guiacio se debuisse
testatur, idem erat quo Guiacius ipse usus est, cum in Isen-
grinii exemplari adnotationes adderet.
Caput IV.
De Codiee Ambrosiano M 9 sup. a Cuiaeio et Claverio adhibito.
Iam vero omnes 1 ) eas lectiones quas in indicibus pp. 14—19 tamquam
Cuiacianas in Isengr. mg. adscriptas recensui — sunt autem 92 — praebet
etiam codex ille nunc Ambrosianus M9 sup. Neque ullo modo dubi-
tari potest, quin codex, quem Guiacius in Isengrinii exemplari contulerit, idem
sit atque ille Ambrosianus.
Quod ita demonstrare pergam, ut permagnum numerum adnotationum,
quas addidit Cuiacius in Is. editione quasque in prioribus indicibus nondum
tractavi, sequenti indice comprehendam easque cum lectionibus codicis Am-
brosiani, quem siglo M designo, consentire ostendam. — iterum autem moneo,
ubi vocabulum litteris diductum invenies, eo significari ei lineam subduxisse
Cuiacium in libro Isengrinii, nimirum quia eandem lectionem in suo codice invenerat.
Antea vero ipse codex Ambrosianus paucis verbis describendus est.
est autem codex M 2 ) membranaceus saeculi XIII et continet praeter Glaudiani
opera, quae explent folia 124, haec (sic indicata in duobus codicis indicibus):
Horatium de arte poetica; Aratoris Subdiaconi ad Horianum (i. e. Florianum)
Abbatem et Vigilium papam Historiam Apostolicam cum Actis ; Grammaticae
praecepta, et Begulas Paschales pro Epactis.
1) De paucis exceptionibus vide infra pg. 33—36.
2) Ad hanc codicis descriptionem cf. quae Jeepius protulit in editionis suae tomi
primi praefatione pg. XXXV.
22
Claudianeorum autem carminum ordo est hic: in Rufinum libri 11
(sed ita ut post I sequatur II et tum praefatio in II), de bello Gildonico,
in Eutropium libri II, Fescennina, Epithalamium Honorii et
Mariae, in III. consulatum Honorii, in IV. cons. Hon., in cons. M.
Theodori, delaudibus Stiliconis libri III, in VI cons. Honorii, de
bello Pollentino. et haec quidem carmina politica sive maiora; quod non
ignorans librarius continuum scribendi cursum interrumpit dimidioque fere folio
vacuo relicto non nisi haec verba addit : Explicit de titulis theodosiorum honorii
et stiliconis. Andreas scripsit cui prospera queque dies sit *). tum sequuntur
ab eadem manu scripta 8 ) carmina minora, quorum in enumeratione
numeris Gesnerianis uti velim : XL, XXIX, XXXIX, LII, XLIV, XLVIll, XLIX,
XLVn, LXXIV, XXXVII, XGV, LI, LXXV, LXXVI, LXXXVIII, LXXVII, Lffl,
De Dulcio 8 ), LXXXHI, XLVI, LXX, LXXI, LV, LXXII, LXXIU, XLI, XLII,
Epithalamium Laurentii, LXVIII, De Baccho, De Marte, LVI, LVII, LVHI,
LXII, LEK, LX, LXI, XXX, XXXI, XCIII, XGIV, LXXXIII 4 ), LXXX, XLIH,
LXXXV, LXXXI, LIV, LXXXVI, LXXVIII, LXXXVII, LXIX, XLV, XGU, XCI,
LXXXIV, LXXIX, LXXXII, LXXXIX, XC, L.
Haec Claudiani opera in codice nostro foliis 123 continentur, quorum
singula in utraque pagina 34 — 36 versus habent. ultimum folium complet
index operum Glaudiani de quo capite VI copiose actum est. inscriptionibus
caret codex, qua de re cf. adnotationem ad cap. VI. scholia huc illuc a manu
posteriore adspersa inveniuntur, sed non ita magni sunt aestimanda, quia ple-
rumque in inutilibus explicationibus acquiescunt. contra in ipso textu sae-
pissimime comparet manus n, quae modo per rasuram correxit manum I modo
lacunas quas illa reliquerat explevit modo varias lectiones suprasfcripsit vel in
margine adiecit.
1) Attendas velim ad poeticum verborum ludum, quo utitur Andreas monachus.
2) Neque enim assentiri possum Jeepio, qui sequentia ab alia manu priori simillima
exarata esse putat, nimirum subscriptione illaAndreae ad hanc sententiam pellectus. cum
vero neque color atramenti neque litterarum ductus neque orthographiae proprietas mu-
tentur, non est, cur accipiamus aliam manum in scribendo codice perrexisse. Immoeadem
manus prima etiam quaternionum custodes scripsit ab I usque ad XV omnes, cum in qua-
ternione XIII fol. 8 carmina minora incipiant.
3) Versus ille qui legitur Nectareo muro dulces cinguntur harene sicut in nostro
M etiam in Vaticano optimo cum sequenti carmine de Locusta couiunctus est; huic autein
Vaticano titulum debemus, qua de re cf. Jeepium tom. II app. pg. 199.
4) Iterum hoc loco scriptum invenitur carmen de Locusta sed ita, ut ex alio exemplo
depromptum videatur; nam ubi supra legitur dumique, hic extat dubiisque, ubi supra
parvis, ibi hic p cum spatio vacuo apto 3—5 litteris.
23
De aetate autem codicis paulo accuratius disputare volo; nam saeculo
XIII eum scriptum esse contendo, quamquam in folio primo praefixo, ubi
extat a recentiore manu exaratus index eorum quae continet codex operum,
haec leguntur : Codex in p. is partibus saeculi X7, in postrema XIII. sed qui
aliquantulum tantum in tractandis manuscriptis versatus est, primo obtutu
intellegit magnum in errorem incidisse eum, qui primae codicis parti, nempc
Glaudiani operibus, maiorem quam illis quae sequuntur vindicaverit aetatem.
sane magna inter utramque manuscripti partem temporis discrepantia inter-
cedit, quae ex universo litetrarum ductu atque ex tota partis utriusque specie
materiaeque qualitate facile cognoscitur. sed nullo modo potest dubitari, quin
prima codicis pars, qua continetur Glaudianus, longe sit posterior. itaque
hunc poetae nostri manuscriptum saeculo XIII tribuo. illud denique memoro,
olim in Francogallica bibliotheca infuisse nostrum codicem; nam in ipso in-
volucro libri haec verba extant manu saeculi XV vel XVI exarata: hunc
codicem ima cum multis aliis Avenione (Avignon) vehendum curavimus. quod
quare iam hic moneam fugere te non potest considerantem, etiam Francogallum
fuisse Guiacium, illum virum de Claudiano optime meritum.
Iam vero sequatur lectionum quas dixi comparatio per indicem in-
stituenda.
Editio Isengriniana.
Codex
Textus.
Lectio a Cuiacio
adsripta.
Ambrosianus.
p. 24 r. Ruf.
I pf. 1. decidit
con(cidit)
sic ') M.
4. tangeret
tin(geret)
sic M.
9. spumavit
fumavit
sic M.
10. liquidis *
in mg. nitidiB
nitidis
sic M.
14. deae
dei
sic M.
p. 25 v.
I 52. et
en
sic M.
69. veretur
in mg. tuetur
tuetur
M: ueretur, voluit
igitiir tuetur
p. 26r.
80. arcus
artus
sic M.
p. 28 v.
222. miscet
nectit
sic M.
p. 29 v.
260. 8olu8 medioque
medio sese
sed
81C M.
278. quondam
rubro
sic M.
1) Illud sic nimirum ad lectiones a Cuiacio adscriptas pertinet.
24
Editio Iseng
riniana
•
Godex
Tezius.
Lectio a Cuiacio
adscripta.
Ambrosianus.
p. 30 r. !
Ruf. I 307. audet
ardet
sic M.
308. receptat
retemptat
sic M.
p. 32 r.
II 10. turbare
vexare
sic M.
36. geticis Europa
catervis
(Geticisjque — severis
sic M; sed m. 2 su-
prascr. 4 vel ca-
tervia 1
p. 33r.
64. nurus
domus
8ic M.
67. puerique
(pue)rumque
sic M.
68. undare
foedare
fedare M.
p. 34 v.
131. pallore
terrore
sic M.
135. columnis
metallis
sic M.
p. 35 r.
158. semel — curat
sibi — curae
sic M; sed m. 2
suprascr. 4 vel se-
mel' et correxit
,cura' in 4 curat'
p. 36 r.
232. iam — pila
in mg. mihi —
- tela
mihi — tela
sic M.
p. 36 v.
248. iste
ille
sic M.
p. 38?.
351. fulgida ferri
lucida Martis
sic M.
363. et iusso
in mg. diviso
diviso
81 c M.
p. 39 v.
404. ictu
ense
sic M; sed m. 2
adscr. t vel ictu 1
408. pila
tela
sic M.
p. 40 r.
417. perit
•
cadit
sic M.
422. certas
credis
sic M.
p. 40 v.
453. nunquam
nusquam
sic M.
462. tendunt
figunt
sic M.
p. 42 r.
p. 43 v.
526. praeceps ubi mersus
In Eutrop. I 65. quae
penitus iii)(mersu8)
quam
81C M.
sic M.
82. sub
in
sic M.
p. 44 r.
91. E gemino
et
sic M.
93. tactu
ductu
sic M.
p. 44 v.
126. stipite
cespite
sic M.
131. trusere
misere
sic M.
p. 45 v.
167. se
sibi
sic M.
p. 46 r.
195. non
in mg. nunc
nunc
sic M.
p. 47 r.
245. Et - sola
In — nulla
sic M.
250. fervet
saevit
sic M.
p. 47 v.
276. niveam
vinctam
sic M.
25
Editio Isengriniana.
Godex
*
Textus.
Lectio a Cuiacio
adscripta.
Ambrosianus.
p. 47 v. I
n Eutrop.
I 291. Thebas
in mg. labes
labes
sic M.
p. 49 r.
353. vada
in mg. iuga
iuga
sic M.
355. a89uetum
advectum
sic M.
p. 49 v.
390. iuvenique
(iuve)nisque
sic M.
393. fracto
strato
sic M.
p. 51 a.
457. veteres
series
sic M.
p. 51 b.
478. fastus
u correxit C. in o
fastos M.
479. aequalis
in mg. aequabit
aequabit
sic M.
480. rnseret
Inf(eret)
sic M.
Ptolomaei
(Ptolomae)us
8)C M.
p. 52 v.
Praef. in
Eut. II 14. aula
in mg. aura
aura
sic M.
30. utile
vivere
sic M.
p. 53 v.
74. viros
mares
sic M.
75. ad
in
sic M.
p. 54 r.
In Eutr.
II 25. inferno
infernas
sic M.
26. confligunt
constringunt
sic M.
p. 54 v.
46. fatidici
in mg. terrifici
terrifici
sic M.
53. lucro serumque
(lucro) est (serumque)
sic M.
p. 55 r.
64. huc
hinc
sic M.
82. pariter
patitur
sic M.
p. 55 v.
109. quassavit
(quassa^bat
sic M.
111. cladibus
stragibus
sic M.
p. 56 v.
143. largis
laxis
81C M.
p. 57 r.
176. Targibilum
Tarbidium
sic M.
p. 57 v.
196. Gothunnus
Guithongus
sic M.
p. 60 r.
346. subiecta
in mg. subnixa
subnixa
81C M.
p. 60 v.
347. sane
facie
sic M.
348. na80
in mg. fumo
fumo
8*1C M.
350. considunt
(con)ci(dunt)
sic M.
364. thoro
in mg. choro
choro
81C M.
p. 61 v.
407. infe8toque
in mg. infausto
infausto
sic M.
422. angustas ingnoto
in uig. ignotas angusto
ignotas angusto
sic M.
•
\
26
Editio Isengriniana.
Textus.
Lectio a Guiacio
adscripta.
Godex
Ambrosianu
p. 62 v. In Eutr. II
451. contexit
conteritur
81 c M.
457. avito
(avi)tum
sic M.
p. 63 v.
526. desisse
descisse
sic M teste Heins
in mg. cessisse
apud Clerqiur
ego omisi adn<
tare
p. 64 v.
558. dignosque sodales
dignusque satelles
sic M.
564. volenti
(volen)tum
81C M.
p. 66 v. Bell. Gild.
24. casside
cuspide
sic M.
p. 67 v.
89. simul
mihi
sic M.
p. 68 r.
113. Nunc
Heu
81C M.
p. 69 v.
187. iuvenci
tiranni
81C M.
p. 71 r.
279. condonat
C. linea subduxit in
textu t donat' et ad-
scr. in marg.: tradit
M: cum tradit
p. 73 v.
387. factu
facto, cerno
M: cerno
390. Macezer
Mascetes
81C M.
p. 74 r.
428. age
e corr. C. in i
M: agi
•
ib. meruistis
dol(uistis)
sic M.
p. 74 v.
455. cingi
iungi
sic M.
p. 75 v.
496. confusa
in mg. concussa
concussa
sic M.
513. fluctibus
in ing..flatibus
flatibus
81C M.
p. 76 r.
516. procul
simul
f
sic M.
p. 77 r. Bell. Poll.
19. anima88e
ar^masse)
vel ar
M: animasse
21. teneras vincturi
(tener)ae victuro
sic M.
p. 77 v.
50. interius
(inter)nis
8ic M (per ras ).
p. 78 v.
98. nuncia
conscia
81C M.
p. 80 r.
177. Haemus
in mg. Hebrus
Hebrus
sic M.
181. gerit
in mg. gemit
gemit
sic M.
p. 80 v.
188. Thermopylae vallata
190. templa
in mg. clau8tra
et adscr. C. idque inter
Thermoylae et val-
lata inserendum si-
gnificavit
claustra
M: Themophile e
vallata
sic M.
200. Gallos
fluvio8
sic M.
p. 81 r.
220. diffusa
distincta
sic M.
E d i t i o I s o n g r i n i a n a.
A
C o d e x
T
Leclio a Cuiacio
nbrosianus.
adacripta.
p. 81 r.
Boll. PoU.
232. carbitsua
caucaBUB
SIO
M (per ru)
p. 82 r.
274. pectore
in mg. roboro
robore
110
M.
p. 82 v.
31 1. pignorn
m mg. vinculn
vineulu
aic
M.
p. 83 t.
365. rura
regna
ric
M.
p. 84r.
385. facti
fati
aic
M.
p. 85 r.
430. uoique
aolique
■io
M.
442. vera
verax
sic
H.
p. 85v.
454. alacria
alacres
iic
M.
471. proinitlit
(promi)ait
aic
M.
p. 86 r.
M7. acclivia
(accli)nia
lic
M.
p. 86 v.
514. iugia
in mg. rogia
rogia
-ic
M.
p.87r.
538. vertere
duccre
*ic
M.
540. Sic
Quod
aio
M.
p. 87 1.
554, aacra
aera
«c
M.
5(J8. oumea — dira
uo
M,
p. 88 r.
580. ucceleratur
accelernvit
aio
M.
p. 88 v.
622. cognati
cun) grati
rie
M.
626. freta
frena
ne
M.
p, 89v.
Praf. in II
cons. Hon. 8. nnturam
in uig. natorum
natorum
aie
M.
p. 90 r.
In III cona
22. feroeea
in mg. recentes
recentee
«c
M.
22. aigna
acuta
■io
M.
in mg. acuta
p. 92 r.
133. fervet
in nig, floret
floret
M
flerot
p. 92 v.
142. cunctoa — tectia
tutoa — caatris
ric
M.
146, auudente
eudante
tic
M.
in mg. sudantc
p. 95 r.
Id IV cona
60, ruitura
peri'tura)
sic
M.
p. 97 v.
181. aut
nec
iic
M.
p. 98 r.
214. fortuna
natnra
aic
M.
222. incertos
inceetoa
e£c
M.
in mg. incestoa
226. ubscuro
obscuria
sic
M.
p. 99 r.
284. qni
in nig. quod
qnod
■io
M.
Editio Isengriiiii.
Codex
Teilus.
Lectio a Cuiacio
adacripta.
Ambrosianus.
p. 99 v. Id cons
IV 266. qni
qiiod
aic M
2B8. vetat
negat
sic M.
in mg. negat
p 100 r.
317. fuerat
fuerint
Bic M.
318. etratia
fractia
iio M.
320. toniint
canant
BIC M.
p. 100 v.
35S. arcu
ictu
sic M.
p. 101 r.
386. iuvenem
in mg. Venerem
Venerem
jic M.
p. 101 v.
394. Iftetus
lenis
sic M.
407. perficiat
pi.'1'lViL^at lin. subd.
M : perslringat
in mg. porfringat
C.;praeter&i aiUUUil
perstringat
p. 102 r.
422, alni
olim
aic M.
p. 102 v.
446. aparsere
fudere
sic M.
p. 103 r.
483. aver«o
ad(verBo)
sic M.
p. 103».
500. es
et
sie M.
p. 104 r.
529. imaum
viimm
aio M.
541. fleiisse
fixissc
sic M.
545. tuwcnt
ti(ment)
sjc M.
p. 104 v.
547. arcnas
habenas
aic M.
571. proferre
gestare
Bic M.
p. 105 r.
573. suspiranB - veste
suspirana correiit C.
M : suapirat v«
in Buspirat et in
vel veste
uiarg. aJscrijisit. :
alias voee
575. variasque
Phariosque
sio M.
p. 11)5 v.
604. dubiturent
(dubi)tassent
sic M.
613. oinnia
omina
sic M.
p. 106 r.
627. concutit
(con)tulit
sic M.
p. 107 v. In VI
cons. Hon. 14 dederint
(dede)rant
sio M.
23. prima
propria
aic M.
m ntg. propriu
p. 108r.
88. BUDB
alias
sic M.
p. 108 v.
62. limina
lnfmina)
aic M.
p. 109 v.
117. falsa
sic M.
p. 111 r.
203. Astae
hastae
M: hftete
p. HZv.
273. fatur
dixit
sic M.
291. Hunc
Hnc -
sie M.
in mg. Hic
p. 113r.
294. meliore perustis
maiore per illis
sic M.
29
Editio Isengriniana.
Textus.
Lectio a Cuiacio
adscripta.
Codex
Ambrosianus.
113r.InVIcons.Hon. 303. proh
p. 113v.
p. 114r.
p. 115r.
p. 115 v.
p. 116r.
p. 116v.
329. aversus
337. cinxere faces
in mg. fa*ees cinxere
365. decernens
in mg. discernens
397. laetanda
443. muris
447. Pi
458. Addua
488. Addua
497. 8ecundo
501. despicitur
550. quo tempore
617. arcibus
626. tunc
p. 120r. In cons. Manlii 2. fascibus
p. 122v. 104. variisque
p. 117r.
p. 117v.
p. 119r.
p. 123 r.
p. 124 v.
p. 125 r.
p. 125 v.
110. flagra
in mg. flabra
130. videat
219. diifundit
243. largitor
247. remoto
in mg. modesto
p. 126 r. 278. aedes
p. 127 r. 332. inversa
p. 128v.InLaud.Stil. 173. Serenae
p. 129 r. 87. evincta
88. Asiae
per
adversis
fasces cinxere
discernens
laudata
ripis
ni
Ar(dua)
Ar(dua)
retuso
deseritur
quod pectore
collibus
tot
fastibus
(variisjue
flabra
inducat
suffundit
(largit)u(r)
modesto
arces
immissa
feverum
inducta
Asye
sic M.
sic M.
sic M.
sic M.
eic M.
M: rippis
81C M.
sic M.
M : addua, sed hoc
loco erra8se mihi
videor in colla-
tione.
sic M.
sic M.
sic M.
sic M.
sic M.
sic M.
M:
sed
variisne ;
hoc loco aut Cu-
iacium aut me
errasse verisimile
est; namsaepius
vix est, ut in
codice M discer-
nas inter n et u.
sic M.
sic M.
sic M.
sic M.
sic M ; sed in mar-
gine m. 2. adscr.
vel remoto
sic M.
81C M.
sic M.
sic M.
M : aspe ? p in cor-
rectura ita ut in-
certum sit, utrum
p an y legatur.
Editio IsengrinianEi
A
Godes
Tartta
Lectio a Cuiacio
iibrosianus
adscripta.
ji [inti-.ln L:ni,].scil.J ]-lr-:. Hubdnctiu
se(ductus)
«ic
M.
P. 131 r.
104, manus
doniub
ric
M.
p. 132r.
258. Poenis
pienus
aic
M.
p. 132v.
278. atra
antra
ric
M.
p. 134 v.
373. fnerant
ruerent
»0
M.
p. 136 t.
11 79. aut
atque
•ie
M.
p. 137r.
100. crimina
rio
M.
p. 138 r.
157. iactatuni
iactantum
aic
M.
p, 138 v.
202. Liceri
lnte
cao
M.
p. 139 r.
205. vulntni
VUlgUS
aio
M.
p. 139 v.
234. li non
ai nnm
ric
M.
p, 140 v.
302. lintite
lilmine (aic) C.
M
luroine
p. 141 r.
331, Te eertuni est
poase queu.K
sio
M.
p. 141 v.
348. Stilico
sed avus
aic
M.
356. nurum
thorum
ric
M.
p. 142 r.
365. dea
iaui
rio
M.
p. 142 v,
406 conspiciam
conspici.int
ric
M.
p. 145 r.
III 12. bellator
pugnator
sic
M.
p. 146 r.
58. tanto
canto
eie
M.
p. 146*.
83. freta
fulta
ric
M.
p. 147r.
142. Hubraitteret
obsideret
rio
M.
146. feriret
teneret
cdc
W.
157. horrendos
hoatiles
rio
M.
p. 148 r.
167. vibrat
libtat
aie
M.
p. 149r.
227. Iudulsisee
IneluBieae
ric
M.
p. 150 r.
275. mihi cursuB
dum currua
rie
M.
281, perquirite
percurrile
tio
M,
p. 151 r.
326. vel
per
rio
M.
p. 157 v.
La.ua Sei-enne 8. Pernieasius
(Perme)aidos
«0
M.
11. haud
an
aic
M.
p. 158 r.
14. abnuit
abnegat
ric
M.
32. solertia
Laertia
ric
M,
38. poterat
potuit
aio
M.
39. eelanm
nomen
eic
M.
p. 159r.
87. aurae
aulam
ric
M.
89. Afflavit
affluiit
rio
M.
90. rome
oomae
uc
M.
LauBSerenael03. linguae
111. deleotua
150. reuieantera
168. procoa
167. providus
175. vulnera
190. cnra
193. Idae — duxit
p. 160 v.
II 24. foeta
p. 166v. 39. nitent
p. I68v.DeNupt.Hon.15, volvere
p. 169 r.
p. 169 v.
p. 170 r.
p. 170 V.
p. 172 r.
p. 173 r.
p. 174r.
p. 174».
71. armavit
103. Multifidui
122. removit
196. featuiu
258. dilatoB
296. iuxta
319. ille eat -
336. tuus
p. 175r. Epith. Pall. 10. quo quetuque
12. prudcntea
18. Spectandi cupidas
p. 175 v. 23, lyrae
28. erat
32. nullum vinsiBae
38. diasiuiili tenuem
p. 176r. 51. quae
55. primae
61. flatibus
p. 176v. 79. metuitque
38. depositum
J0. quantum
Lectio a. Cuint
adscripta.
elatus
rodeuntem
tepent
(mm»)ri
(multi)modun
(re)fo(vit)
fauatum
duratos
est bic — ae
quocunque
pendent ^t
inapectant cu
tubae
fuit
(nnll)if i
dissimilera tenui
s ntt(«!
fluctibns
meruitque
dispoaitia
quantae
Codex
Ambrosianus.
i'! 1 1 i ! i " Ise ngrioiana.
. &
'
Codex
Anibrosiai
T«*tn.
Lectio a Cuiucio
US
adscripta.
p. 1767
Epitb. Pall.
91. quantum
98. mibi
quanto
sic M.
Bic M.
p. 177 r
116. tum vere
timnere
sic M.
p. 178r
Ep. ad H;idr
8. Permutas
permittas
sic M.
17. Dariuiu famulis
Hic Darium famutia
Hic M.
p. 178v
29. valent
calent
«ic M.
81. nobiliore
mobiliore
Ric M.
p. 179 r
50. flecleris
frangeris
aic M.
55. saeviat
irruat
sic M.
De aene Ver
7. Non - non
nec - nec
iio M.
p. 179 v
De Phoenice
8. solusque
solisque
sic M.
p. 180 r
11. vividus
invidus
ric M.
22. super
aimul
sic M.
p. 181 r
88. Tyriaa
famulas
eic M.
p. 182r
De Magnete
6. quae — origo
quis — hiatus
sic M.
23. curaa
gentes
sic M.
p. 183 v
De AponiB
36. Glaucnque
claraque
aic M.
p. 184 r
48. fida
firma
sie M.
55, spuma
spina
Bic M.
p. 183 v
78. possit
poscit
sic M.
90. Aponum
Aponon
sic M.
p. 185 r
De Nilo
8. elapeus ab Austria
elatus ab antris
sic M.
p. Itt5v
32. partes
vires
sic M.
34. venaeque calore
HUHM}H6 cnlorcs
BiC M.
p. 188 ■
DoChristoSalv. 7. numine
angelo
sio M.
p. 190 r
Deuiulab.Gall. 5. nullis
longis
aic H.
9. longinqua
doctique
sic M.
p. 191 v
De Locusta
3. duniique
dubiis(que)
sic M.
p. 192r
De Torped.
14. fugit
furit
sic M.
p. 192 v
Ep. ad Seren
16. rara
mira
sic M.
35. lllius expectant
eiplent illius
aic H.
p. 193 r
51. me
ne
aic M.
64. eiusdem
eadem
sic M.
p. 194 r
DeequoHonorii 6. perstringere eft ltu
transcurrere cnrau
aic M.
33
Editio Isengriniana.
Textus.
Lectio a Cuiacio
adscripta.
Codex
Ambrosianus.
De crystallo I 2. Quae fit
4. mitis
II 7. nobilis
IV 5. axis
V 4. bina
Ep. ad Olyb. 14. Tartesiaco
22. digna tuis
Ad Prob. 2. gratas — nostra,
De birro 2. Castoreum nequeo
Descr. Armenti 9. diffusus
)epiisfratribu8l2. color
41. Onapi
45. ardor
Etfit
vivis
mobilis
ardens
viva
Charchesiaco
libris atque
caras — grata
(Ca8tore)umque queo
commi88Us
tremor
Anapi
error
sic M.
sic M.
sic M.
8JC M.
sic M.
M : carc h esiaco, sic
m. 1.
8ic M.
sic M.
81C M.
sic M.
sic M.
sic M.
sic M.
lunc tantum inter Cuiacii adnotationes lectionesque codicis Ambrosiani
tnsum consideranti dubium nullo modo potest esse, quin Cuiacius in
tri illo Isengriniano hunc codicem contulerit. cum autem ex Claverii
3ne appareat duos tantum Claudiani codices Cuiacium possedisse
ibidem legatur illis duobus Claverium in edendo poeta usum esse,
:ratum est alterum quem Claverius adhibuit codicum ipsum illum
ediolanensem, qui asservatur in bibliotheca Ambrosiana.
ed ne levitatis arguar, illud silentio praeterire non possum : non desunt
^tiones Cuiacianae, quae dissentiant ab iis, quas habet codex Ambro-
sed laudo illud proverbium, quo dicitur exceptionibus legem probari.
monstrare me posse spero eas quas dixi dissensiones non tanti esse
i, ut valeant ad evertendum nostrum quod tulimus iudicium. in his
lentur, indicibus etiam illas dissensiones comprehendam, quae intersunt
dicem nostrum Ambrosianum et eas lectiones Cuiacianas, quae in
5 indicibus p. 14 — 19 tractavi, ita ut tandem omnes lectiones Cuiacianas
lice M contulerim.
t primum quidem titulus de bello Pollentiaco (cf. p. 17) rarissimus in
psi carmini inscriptus invenitur, sed in operum catalogo quem habet
46). item in epith. Palladii titulo nomen celerine (p. 18) non legitur
o catalogo (p. 46).
3
34
Non miruni quod alia orthographia atquc codex Mediolanensis eaque
meliore Cuiacius usus est in his locis:
Textus Isengrinii
Lectio
Cuiaciana
Codex M.
p. 59 v. In Eutr. II 308
p. 84 v. Bell. Poll. 415
ibid. 420
Ad sontes
Vindelicis
Scinthos
In sontes
Vandalici8
Citos
In soptes
vandalycis
cithos
p. 105 v. In IV cons. Hon. 623
p. 106 r. ib. 635
p. 113r. In VI cone. Hon. 303
Gothunni; in marg. Grutunni
Gothunnorum ; in marg. Gru-
tunnorum
rettulit; in marg. rettudit
Grutungi
Grutungorum
rettudit
gruthongi
gruthongorum
retudit
p. 1 15 v. ib. 444
p. 168 v. De Nuptiis Hon. 18
rauris
idem
ripis
ide
rippis
yde
Aliis locis nonnullis lectiones plane falsas codicis Cuiacium inter trans-
scribendum corrigere voluisse apparet; in sequentibus autem ut C Cuiacium,
M Ambrosianum codicem, ita T textum Isengrinii significare scito :
p. 92 r. In III cons. Hon. 133 T: fervet; in mg. floret, C: lin. subd. floret,
M: fleret (cf. p. 27).
p. 159 r. Laus Screnac 108 T: devinxit-Lacones, C: dilexit-Laconos, M: dilexit-
lacenos.
Miror neglegentiam Cuiacii, qui nec Lacenos nec Laconos legi posse
nesciverit.
p. 159r. Laus Serenae 79 T: rebellantes, C: relegantes, M: relegentes.
Recte scripsit Cuiacius relegantes, cum breve esse e in legere non
ignoraret.
tina
p. 179v. De Phoenice 7 T: titanius, C: iunonius, M: mnonius (sic).
Sunt autem loci, quibus in corrigendis Cuiacium socordia quadam usum
esse facile cognoscas:
p. 162 r. Laus Serenae 230 T: neu fervor iniquis C: rumor iniquus M: nec
rumor iniquus, sed rumor ex femur corr. m. I (cf. p. 18).
Cuiacium etiam neu in nec corrigere voluisse cx eo concludo, quod in
textu non solum fervor iniquis sed etiam neu linea subduxit.
p. 75 r. Bell. Gild. 469 T: correptum-hydrum, C: arreptum-hydram, M: ar_
rectam-hydram.
Hunc quoquc dissensum neglegentiae Cuiacii deberi licet suspicari;
nam cum initium vocabuli diflfere observaret, ad finem eius non
attendit.
35
p. 75 r. Bell. Gild. 470 T: obunco, C: supra o suprascripsit a, M: adunco.
abunco sensu carere apparet et quamquam idem vititgn cernitur e. g.
in codice Parisino /7, tamen Cuiacium adunco voluisse credi potest.
p. 138r. In Laud. Stil. II 171 T: Aonios-muros, C: musa, M: Aonias-musas.
Duplici hoc loco incuria usus est Cuiacius qui et musa pro musas
scriberet et Aonios incorrectum relinqueret.
p. 158 r. Laus Serenae 37 T: te, C: hic, M: hec.
Hic nullihabent codices nimisque id sensu caret; erravit igitur Cuiacius.
p. 187 v. Gigantomachia 66 T: viribus, C: catub (cantubus), M: cautibus.
Falso legit Cuiacius, nam absurdum esset cantubus.
'■ p. 193 v. De phaleris equi regii 3 T: renident, C: redundat, M. redundant.
Hic locus non desiderat explicationem.
p. 194r. De muneribus 10 T: onerabat, C: honorabat, M: honerabat.
In Cuiacii lectione vitium metricum; seduxit eum orthographia in
Mediolanensi.
Magna scribendi celeritas facile cognoscitur his in locis:
p. 138 v. In Laud. Stil. I 159 T: alumnus, C: alenus, M: alanus.
p. 176r. Epith. Pall. 49 T: pecus, C: remus, M: nemus.
p. 199v. Ad Gennad. 8 T: Et lare contempto, C: „Et"lin. subduxit et adscripsit
Me, M: Et me contempto.
Lapsu calami factum est, ut Et pro lare Cuiacius linea subduceret.
p. 160r. Laus Serenae 121 T: pulchras, C: pulchros, M: pulcro.
Pulchros faces absurdam essc lectionem plane apparet.
p. 26. In Ruf. I 98 T : Me tradente dolos gestus artemque nocendi, et in mg. :
Meque etiam tradente dolos artemque nocendi, C: quae sunt in mar-
gine, linea subduxit, M: Meque etiam tradente dolos artesque nocendi.
Variam autem vix nomines hanc lectionem:
p. 185 r. De Nilo 20 T: effrenis, C: infrenis, M: infreiTjs (sic).
Nihil porro disputandum est de illis locis, quibus quod scripserit Cuiacius
non potest dignosci:
p. 124 v. In Manl. Th. 203 T: cirnon, C: syH (sic!), M: syrinum.
;. p. 158 r. Laus Seren. 25 T: suum, C: rai (sic), M: uni.
[ p. 177r. Epith. Pall. 102 T: sumit. C: fuuu (sic), M: reddit.
In his tribus lectionibus ipsam distortam scriptionem Cuiacii ostendere
lectori non satis potui quia typotheta eos typos non habuit qui ipsum ductum
E. imitarentur.
36
Rcstant ii loci, quibus quac adnotavit Cuiacius plane dissentiunt ab
iis, quac habct codcx Mcdiolanensis. sunt autcm pauci atque tales, ut nostrum
quod tulimus iudicium, codicem qucm in exemplari Isengriniano Cuiacius con-
tulerit, esse eundem atque illum Ambrosianum, haud sciam an abicias.
Et primum quidem ibi, ubi Cuiacius duplices lectiones optioni dedit,
Eutr. II 156 erit y eat, Gild. 387 facto, cerno (cf. p. 16, 17), codex M habet eat
et cemo; itaque alterum illud erit et facto aliunde sane transcripsisse debet
Cuiacius.
Habcs porro has lectiones Cuiacianas dissentientes a codice M:
p. 196 r. Ad. Prob. 15 T: omnia, C: omina, M: ota (= omnia).
p. 65 r. In Eutr. I 581 T: Prodigiumque et in mg. proditioque, C: linea sub-
duxit ,proditioque', M: prodigiumque.
p. 136 r. Stil II 97 T: peccare, C: violare, M: peccare (cf. p. 18).
Primae duae Cuiacii lectiones etiam in aliis inveniuntur codicibus ; tertiam
sane non deprehendi nisi in ed. Aldina ; inde itaque eam fluxisse credo. reliquas
autem nulli codicum quos habemus ille debuit, ita ut aut coniecturae ipsius
sint putandae aut ex ignoto quodam manuscripto, fortasse altero eorum quos
adhibuit Claverius, depromptae videri possint. sunt autem hae:
p. 79. Bell. Poll. 152 T: primis sed messibus, C: sed primis messibus, M: pri-
mis sed messibus.
p. 80 v. ib. 196 T: nunc, C: hunc, M: tunc.
p. 82 v. ib. 309 T: pars, C: spes, M: pars.
p. 91 v. III cons. Hon. 85 T : se pietas rudibus ostcntat, C : se rudibus pietas
ostentet, M: se rudibus pietas ostendit.
p. 175r. Epith. Pall. 13 T: pars, C: par, M: per.
p. 26 r. In Ruf. I 77 T: Non nisi r C: Non si, M: Non nisi (cf. p. 16).
p. 35 r. ib. II 176 T: lataeque, C: alteque, M: lateque (cf. p. 16).
Decem igitur tantum vel addito Eutr. II 156, Gild. 387 duodecim sunt
loci, quibus quae Cuiacius in Isengrinii exemplari adnotavit plane dissentiunt
a codicis nostri Ambrosiani lectionibus — quem minutissimum sane dixeris
numerum, si ante oculos tibi posueris quadringentos fere illos locos, quibus
concinit Cuiacius cum manuscripto nostro.
Quas discrcpantias ut explicemus partim statui potest eum his duodecim
locis alios libros inspexisse, partim suo Marte vel coniectando vel ex memoria
lectioncs illas intulisse.
Itaque satis demonstrasse mihi videor codicem illum Mediolanensem
eundem fuisse, quem Cuiacius in libro Isengrinii contulerat. supra autem osten-
37
dimus alterum codicum quibus Claverius in edendo Claudiano usus est eundem
esse atque illum a Cuiacio in cxemplari Isengrinii adhibitum:
Alter igitur codicum Claverii noster Ambrosianus M fuit.
Quae conclusio quam vera sit illud egregium testimonium est, quod eae
quoque lectiones omnes, quas p. 14 — 19 ex ipso Claverio congessi, in M revera
extant (cf. p. 19), neque video quo modo quisquam sese ci subtrahere possit.
iterum autem eam propono: Cuiacii marginalia mirum in modum cum lectio-
nibus a Claverio prolatis congruunt; eadem ex codice M excerpta esse appa-
ruit; atqui duobus tantum Cuiacianis manuscriptis Claverium usum esse con-
stat: ergo codex M alter codicum Claverii non fuisse nequit.
Sed iis quae contendimus una res repugnat, quae primo obtutu ad
nostram sententiam labefactandam aliquid valere videri possit. nam in Pane-
gyrico de quarto consulatu Honorii Claverius ad versum 33 haec adnotat :
Ierne] Duobus manuscr. haec fulcitur lectio , neque opinor aliter scripsit hic
poeta, quamvis ad hibernum aerem, qui glacialis aut frigidus, videatur
alludere, quod ea mente non extulit. Hibernia quidem apud Caes. legitur,
sed Iuvenalis dixit: Littora Iuuernae, quod proprius accedit: unde
Ptolemaeo Iovsgvia. Et vero Stephano et Straboni Isqvt} dicitur, quos
Apuleius libro de Mundo secutus est.
Duos igitur manuscriptos Ierne habere Claverius dicit. sed in codice
M hyberne legitur. itaque aut mira quadam incuria Claverius usus est aut
codicem M omnino non cognovisse videtur! at certe alter codex illo loco
■* e *v*e habuit? falsam credo hanc sententiam eamque repellere conabor. nequc
er ^tnf ullus est Claudiani codex, ulla antiqua editio, in qua legatur Ierne. quin
et iaon a sermone latino hanc lectionem prorsus abhorrere existimo ; nam apud
^ O; ttianorum scriptores pro Hibemia nunquam invenimus Ierne 1 ) (ne apud
^PUleium quidem, ut adnotat Claverius, ita legitur; cf. Hildebrandii Apuleium
°* e Mundo c. 7), quae Graecorum propria est lectio , ut ipse Claverius ex Ste-
Phano et Strabone comperit. quare pro certo habeo his graecis auctoribus
eil *ii illam lectionem debuisse et cum diceret duobus manuscriptis haec ful-
totur lectio non Claudiani codices sed Stephani forte ct Strabonis manuscripta
Ve l editiones cogitasse vel adeo audacissimum hoc esse mendacium.
1) Legitur Hibernia apud Tacitum Agric. 24 et Ann. XII 32.
apud Caesarem Bell. Gall. V 13, 2.
apud Apuleium de Mundo c. 7.
apud Orosium I c. 2, § 75 et 80.
luverna apud Melam III 6, 6.
apud Iuvenal. II, 160 in codice P (Montepessulano) tradente
manu emendatrice.
Iuberna apud schol. ad Iuvenalem.
38
Huic demonstrationi pcr lectionum maxime indices absolutae nihil addo *
nisi hoc. codex M ex Gallia Mediolanum venisse et olim Avenione fuisse ipse
sese attestatur. itaquc Cuiacius si eo usus est, comparasse eum sibi potest
Avenione favetque illud huic coniecturae, quod notum cst Guiacium anno 1571
in Galliam Narbonensem eo consilio iter fecisse, ut codices antiquos ibi con-
quireret (cf. Berriat St. Prix apud Spangenbergium p. 56). redeo vero hoc
loco ad id, quod in ipsa codicis descriptione p. 23 monui, Avenionis nomen
ei inscriptum inveniri. ita autem res se habet. codex hic non primariam
compaginem nunc habet, sed ea postquam dissoluta fuit novam et alteram
passus est idque accidit fortasse saeculo XVI. in huius autem involucri parte
interiore haec scripta sunt:
Claudianus contra Ruffinum.
De bello Gildonico.
In Eutropium.
Eiusdem Epitalamium in Nuptiis Honorii
Aug. et Mariae.
hunc codicem una cum multis aliis Aveni-
one vehendum curavimus
Eiusdem Claud. De Nuptiis Honorii
et Mariae.
De tertio Consulatu Honorii Augusti.
Panegyric in 4.^ et 6."' eiusdem Ho-
norii Consulatu.
De bello Getico.
Et alia eiusdem.
em Horatij Poetica
catalogus operum
claudiani.
em Aratoris Snbdiaconi in Actus Apostoloru 7
M 9. Sup.
Catalogum operum esse vides quae codex contineat. de eo autem haec
observavi. tres variae manus haec scripsere; una quidem saeculi fere XVII
catalogum fecit usque ad De bello Getico ; eandem siglum M 9. Sup. addidisse
puto; est autem ea sine dubio bibliothecarii cuiusdam Mediolanensis. alia
manus non multo post addidit tres ultimos versus inde ab Et alia. rursus
alia autem et illis ambis antiquior fuit ea, quaef-verba exaravit hunc codicem
una cum multis aliis Avenione vehendum curavimus. haec manus saeculi XVI
esse facile potest. patet itaque in illa involucri pagina primitus nihil extitisse
nisi haec verba quae sunt de origine codicis, et cum postea operum catalogus
39
adscriberetur, verba illa impedimento fuerunt, quominus is continuo decurreret,
sed interruptus est quasi invitus ipsa de Avenione adnotatione. quae adno-
tatio possessoris cuiusdam prioris esse potest, quandoquidem antiquior est quam
catalogus a bibliothecario illatus; hoc eo veri similius, quia illa etiam antea
scripta esse videtur quam illud siglum M 9 Sup., per quod codex in Ambrosianam
L"€3oeptus est. hunc autem priorem possessorem porro privatum hominem fuisse
Ixide fottasse concludas, quod publicae bibliothecae praefectus vix talia velut
'vefoetodum curavimus in codices intulisset nomine nullo addito (quis enim id
cui-avit?), sed quadrat hoc magis fortasse in privatum, qui nomen suum tali
in xe certe omittere potuit.
Maximo opere autem doleo mihi de Guiacio possessore suspicionem
noridum satis firmatam fuisse, cum ego codicem conferrem; aliter eorum ver-
borum imaginem accuratissime delineando imitatus essem. nunc non nisi ex
vivida memoria afflrmarc mihi possc videor scripta ea esse simili certe cha-
ra.otere, quo manus I in Isengriniano exemplari usa est.
Geterum de libris, quos iureconsultorum tunc clarissimus possidebat,
paxnm adhuc constat; nam neque unde eos ille acceperit neque quo venerint
post mortem eius satis adhuc inquisitum est. bibliothecac eius catalogum dis-
c *I>uli manu exaratum extare fertur in codice Parisino regio 4552 (Spangen-
borg. p. 176), sed qui iam anno 1573 conscriptus sit; codices manuscriptos
axi xriero 185 in illo enotatos esse docemur ; postea vero eorum manuscriptorum
Co I>iam ita accrevisse ut anno 1590 quingenti enumerarentur (1. 1. p. 61).
P°st mortem clarissimi viri qui Biturigis (Bourges) obiit, quae eius librorum
fe^-t-a. fuerint etiam minus exploratum esse videtur; traditur certe hoc publice
svib hastam venisse eius bibliothecam (1. 1. p. 56 et 60) et vili quidem pretio,
^tcfUe ipsum Cuiacium in testamento bibliothecam iussisse post mortem suam
Ve n.cUtione dissipari (p. 62 sq.), <ne tota in unius manum atque eius deveniret qui
^fruti posset doctis marginalibus' , qualia in libris scribere ille solitus erat.
Haec fere de Cuiacii bibliotheca ex Spangenbergio ! ). Ceterum hac in
^lifceratione hoc quoque memoria sane dignum est tunc ipsum post mortem
^U-i^tcii Ambrosianam bibliothecam esse conditam. qua de re inspexi Petri
*^ lili Boschae bibliothecarii t de origine et statu bibliothecae Ambrosianae ,
"k*~lini, qui inest in tomi noni parte sexta <Thesauri antiquitatum et histori-
. arixxjj Italiae* (Lugd. Bat. 1723). haec sunt, quae in eo libro invenerim ad
^ 1) Spangenbergii de Cuiacio librum quantopere non sufficiat mea in quaestione di-
1Ci ^— neque ille de Claverio illius studiosissimo sectatore ullum verbum facit nisi quod
^* ^52 Claudianeae editionis brevissiruam mentioDem inicit. multa, pusilla quidem, sed
^ia et non iniucunda ad vitam Cuiacii illustrandam per Persii et Claudiani commentarios
^lE^erait Claverius, quibus vitae illius scriptor hodie uti dcbeat, composuitque talia Bur-
m **-*inus p. VIII sqq.; cf. quae ipse apportavi p. 13 sq.
40
quaesMoncm nostrani pcrtinenMa. anno 1(>07 Olgiatus Modiolanensis a cardinali
Federico Borromaco, qui non multo antc auspiciis Clementis VIII papee Am-
brosianam bibliothecam condiderat, in Germaniam, Belgium Galiiamque
missus est, ut ubiquc libros manuscriptos quotquot fieri posset in usum biblio-
thecae recentis acquireret. quo munere iungens Ambrosianae ille praefectus
prinium Augustae Vind. moratus est, deinde Francofurti, ubi erant «nundinae, ad
quas eunt non modo frequentes accolae, sed remotarum gentium mercatores
propter emporii celebritatcm" .... cum autem variarum nationum mercatores
(ibi) eo tempore conveniant, cmptori prostat quidquid pretiosi usquam est aut
in Belgio aut in Galliis vel apud Germanos'. tum autem Olgiatus a. 1608
mcnsc Ianuario in ipsam Lutctiam Parisiorum venit, ubi inter alios viros doc-
tissimos ab Augusto Thuano, quocum Cuiacius familiarissime uti solitus erat,
perhumaniter rcccptus est atque ubi plurimos codices coemisse dicitur. denique
Lugduni, in niagno illo bibliopolarum emporio, substitit ubi iterum multos
libros comparavit decemque arcas his refertas inde domum se misisse ipse in
epistula ad Borromacum data testatur. Lugdunenses autem bibliopolas biblio-
thecae Cuiacianac fcre maximam partem in auctione emisse fabula fuit
(Spangenb. p. 60) cosque, quippc quos impigerrimos librorum conquisitores
fuissc constct, non parvam ccrte eius partcm in possessionem suam redegisse
pro certo habcri potcst, itaquc hac in urbe codicem nostrum M Olgiato occur-
rissc veri non dissimile mihi vidctur. quamquam potest id etiam accidisse *
Parisiis; nam dc Isengriniani Claudiani cxemplari olim Cuiaciano, nunc Got-
tingcnsi supra p. ( J opc Gcsncri vidimus, id Biturigis Parisios translatum esse
ibiquc Hivcrii lCti luissc usquc ad annum 1661. fortasse manuscripti Clau-
dianci siniul co vcncrant. ccrtc ipsa Avenione Olgiatus codicem M vix ac-
quisivcrat, nani in patriam rcdcuntcm illam urbem eum non nisi tetigisse
nullasque ibi fccisso cmptioncs cx Boschae libro colligo 1 )- igitur si tum M
Mediolanum venissc accipimus, adnotationcm illam in codicis nostri involucro
de Avcnionc additam non ab Olgiato tum inscriptam csse apparet. denique
favct hoc uoslrac coniccturac, qua contcndimus Cuiacium codicem Mediola-
ucnscm M \) snp. Avcnionc sibi acquisivissc.
Ilacc dc varia codicis nostri fortuna quae potui eruere quaeque conside-
rnl-ionc uon plane indigna csse spcro.
1) (JuiiinqiMin onim Hoscha p. 12 dicit t tres modo urbes in ea provincia (sc. Gallia)
ad librorum conquiHitioncni explorutas fuisse reperimus 1 — quarum nimirum prima fuit
Lututia PariHioruiu, altera Lugdiuuini, igitur tertia Avenio e&se videtur — tamen hac in
urho Olffiiitum codioea non comparasso ox eo concludo, quod legimus p. 13: 4 ex Lugdunensi
conquiHit.ioim jirofectiiH (»c. Olgintu*) est Avonioncni: inde in Italiam revorsus Taurini sub-
Htitit'. ni viiiiii O. Avonione libros omisset, Boscha corte id narrare non omisisset.
.41
Caput V.
De eodiee X vel altero eodiee Claverii.
Postquam igitur gravissimam quam modo feci conclusionem mihi con-
cessisti, ita pergam, quo planior atque simplicior disputatio evadal, ut illum
quic3em de quo iam agebatur codicem nota M designem, contra alterum quem
Clea^verius inter manus'habuit codicem nota X.
Qui X Claverii quamquam periit, tamen quantum fieri potest diligenter
tra.citari debet. nam cum satis constet duos tantum codices in edendo poeta
Cla_-verium adhibuisse, si omnes quas debuit codici M lectiones demimus,
siii^ ulla dubitatione reliquae lectiones, quas ex manuscripto quodam se de-
prcxmpsisse editor ipse in adnotationibus testatur, codici X sunt attribuendae.
Ac primum quidem omnes lectiones, quas in iis carminibus, quae codex
M xion continet, Claverius protulit, e codice X depromptas esse apparet neque
ter*tius codex praesto fuit. obloqui tamen fortasse poteris de Raptu quem M
noi^ habet: hic enim sane nonnullis certe locis editor in adnotationibus duo
coclices commemorat (cf. pg. 3sq.). igitur si praeter istos duos etiam codice M
' CletTerius usus est , qui Raptu caret , sequitur omnino tres Claudiani codices,
nori duos eum adiisse. sed haec res, cuius difficultatem haudquaquam ignoro
fa^jn certe in Praefatione se non nisi duos habuisse Claverius attestatur), tamen
n °H valet ad repellendum nostrum quod tulimus iudicium. nam Raptum raro
111 Claudianeis codicibus antiquis, sed saepius vel separatim vel in aliorum
Sc i*iptorum manuscriptis tradi solere constat, id quod aliquot exemplis proban-
^m mihi erit, quae prompta sunt ex Birtii collectaneis et praecipue pertinent
*■<! libros Italicos. et codices quidem tales, qui carmina politica contineant
sixie Raptu, sunt hi: Vaticanus 3289 saecl. XIII, Chisianus H VI 212 saecl.
-^ID, Laurentianus XXXIII 5 saecl. XIII, Laurentianus XXXIII 6 saecl. XIII,
•^lorentinus VII 144 saecl. XIII, Borbonicus IV E 47 saecl. XIII, Vaticanus
5 157 saecl. XIV, Chisianus H VII 236 saecl. XV, Laurentianus XXXIU 7
^ecl. XV.
Coniunctum Raptum cum politicis non invenimus nisi aut in codicibus
y^centissimis (sicut in Vaticano 2809 saecl. XV, in Vaticano 2808 saecl. XV,
*** Urbinate 657 saecl. XV, in Laurentiano XXXIII 1 saecl. XV— XVI, in
1-^.urentiano XXXIII 2 saecl. XVI) aut ita, ut postea additus videatur, quod
^l>ertissimum est in Vaticano optimo; simile est, quod in Bononiensi 2221
^-ecl. XEQ spatium vacuum ante Raptum relictum est, ita ut hic aliunde
^scriptus esse videatur, et quod in Laurentiano XXXIII 4 saecl. XIII post
Politica primum ab alia manu additus est Panegyricus in Olybrium, tum ipse
•
42
Raptus a prima illo quidoui rnanu, taiuon adiectus. ita in Parisino lat. 8082 (17)
Raptum postea praofixum osso produnt quatornionuni numori.
Id doindo rarissimo accidit noquc nisi in rocentissimis libris, ut solo Raptu
manuscriptus efficiatur; sunt autom hi: Rcginensis 1369 saecl. XV, Gorsinianus
43 C 25 saecl. XV, Gorsinianus 43 D 36 saecl. XV, Laurentianus XXXIII 8
saecl. XV.
Saepissime autem per medium aevum ita Raptus tradi solot ut in libris
miscellaneis qui dicuntur inveniatur. septemdecim enim codices huius generis
mihi enotavi, e quibus hos memoro: Palatinus 1573 saecl. XIII pars II, ubi
Raptui antecedit Statii Achilleis; Barberinus VIII 41 saecl. XHI, in quo haec:
Prologus Theodosii, Maximianus, Raptus; Reginensis 1440 saecl. XIII, in quo
Gosmographus quidam, anonymon carmen elegiacum, Raptus, Seneca de pau-
pertate, similia; Vaticanus 1663 saecl. XIV, in quo liber Catonis, Avianus, Ma-
ximianus, Statii Achilleis, Raptus. aliud exemplum, quod casu arripio, est
codex Gudianus n. 228 saecl. XIII — XIV, qui continet Ovidii ep. ex Ponto,
Statii Achilleidem et ipsum Raptum (cf. ed. Ieep. I, p. LV) addoque Antver-
piensem n. 71 saecl. XIII in Achilleide et Raptu se continentem, quibus postea
adfixa sunt alia ad Ovidium pertinentia.
Quae cum ita sint, sic statuo, ut existimem Claverium fortasse ad
edendum Raptum, quem in M non inveniebat, aliquem eorum quos modo dixi
codicum miscellaneorum in usum vocasse. itaque si ille sicut autumo duos
Claudiani' codices et unum miscellaneum habuit, qui nullo iure codex c Clau-
dianf nominari poterat, non nimis mirari debebimus, quod Claverius in Prae-
fatione codices Claudiani duos memoravit, librum miscellaneum oblitus est
accedit_quod in edendo Raptu re vera non nisi duos inspexit; tertius enim M
Raptum non praestitit.
Et sane quidem facile credi licet Claverium, qua fuit celeritate admirabili,
non satis observasse alterum codicum Cuiacii alium in Raptu alium in reliquis
carminibus fuisse"; constat enim eum hosce codices non vidisse nisi duodecim
vel quindecim annis ante suam editionem (cf. p. 2)! unde veri simillimum
esse dico Claverium, dum editionem ipsam conficit, non nisi excerpta ex codi-
cibus possedisse partim Cuiacii partim_fortasse sua ipsius manu facta (cf. p. 2;
6 ; 20) ; quod si verum est, id facile e mente excidere ei potuit alterum codicem
in Raptu non eundem fuisse atque in reliquis carminibus.
Sed cum"et codicem X et alterum illum, quem miscellaneum fuisse
conieci, ignorem, lectiones, quae soli codici X debentur, in Raptu quidem
separare nequeo.
Omnes~vero lectiones ceterorum carminum, quae M non habet, — sunt
autem carmina in Olybrium et Probinum, Laus Herculis, in Sirenas, Laus
43
Christi, Miracula Ghristi — ad codieem X sino duhio rcspiciunt. quarum cnu-
meratione hoc loco non opus est, cum iam supra a me sint congestae (p. 7).
Restat ut hoc ultimo qui sequitur indice omnes eas lectiones compre-
hendam, quae in reliquo corpore carminum codici X sunt attribuendae atque —
id quod magni est momenti — haud raro criticis perplacuerunt ideoque reputatione
dignissimae videntur. quare utile esse existimo hoc in indice etiam ad eos
codices respicere, quorum lectiones congruunt cum illis nostri X. eos autem
dico codices, quos ad novam suam Claudiani editionem mox prodituram Theo-
dorus Birt in usum vocavit , quorimi notas , quibus ille usus est , ego retinui.
sunt autem hae:
V: codex Vaticanus n. 2809 membr. sacc. XII.
P: codex Parisinus lat. 18, 552 membr. saec. XIII.
C: codex Bruxellensis n. 5381 saec. XI.
Em: excerpta Florentina margini editionis Vicentinae adscripta.
E: eiusdem manus, cui debentur excerpta Florentina, correcturae in eodem
Vicentinae exemplari extantes.
A\ editio Vicentina.
(A l \ manus prima ab Em et E diversa in eodem Vicentinae exemplari.)
(A 2 : manus ibidem secunda, et quidem quae eadem fuisse videtur atque Em
et E.)
77: codex Parisinus lat. 8083 membr. saec. XIII.
B\ codex Neapolitanus Farnesianus IIII E 47 membr. saec. XIII.
A\ codex Ambrosianus S. 66 sup. membr. saec. XV.
€ \ excerpta Gyraldina in margine Aldinae exemplaris Lugdunensis 757 G 2.
w\ codicum supra enumeratorum (praeter Em et E et A 1 A-) consensus.
<?: codices deteriores.
Iam vero ipsas lcctiones sic ut comparavi exhibebo; omisi talia quae
prorsus incerta mihi visa sunt velut quae ad Torp. 10 Claverius adnotat.
44
Luctio codicis X
Alii codiccri
consentientes
Lectio codicis X
1
Alii codices
consentientes
ln Ruf. I 65. voxare
a % c n p
In Eutr. 11 98. ancyra
Em V
124. Ulyxes
154. citavi
Oi
153. grutungis
E (gruthungi
198. Holium Croeai
QsV
255. liciis
329. bioiembres
341. aurigarum; in
aurigarum w
306. egelidae
mg. aurigandi
pf. II 12. et geticani
// f VC
416. ancyrani
ECV
11 38. Delmatiae
451. contexti — pe-
netrat
109. herbida
EmV
Bell. Gild. 31. araxem
*/7B
358. hamatur
V f
60. subiit
subit B
382. Archadiuui
418. herculiam
396. verberibus
Em V P C
507. humanaein8pe-
5*
399. dispicit
ciein
406. libaverit
Eui f
518. 8ulC08
VCP
In Eutrop. 1 20. divum
519. olbia
VA
23. sic omnia vol-
521. calaris
V18
Bell. Poll. X habuit titulum
35. nudatus
w, excepto A,
De victoria Sti-
in quo ,mu-
lichonis contra
tatus'.
Alarichum' (?).
110. lassata 1 )
C
pf. 7. ahenam | E C
136. demisit
Ag
18. monitus Iovis 9 )
monitu s
151. habundanti
«; scd h non
74. Othryn
f
■* f\i\ *
habet nisi B
77. Adspice Roma
(o, sed 4 aspic'
193. quae parvis ex-
cita
218. Sardoos
250. Flos Syriae fer-
Fl.S.servitBA
220. diffusa
PB
vit spoliis
259. ore sub
C/7PB
301. onerare
VCPB
'274. pectore
5"
478. fastus
t
463. delectus
AP"
513. addictus
CkA
483. at tremulos
A
pf. 11 ' 4. in domino
576. Tegeen
5"
9. iliatas
n>
583. Alanae gentis
11 81. oonviva et do-
praelatus
mini
586. inci8a
1) Claverius scripsit in textu lassata et adnotavit: Sic habet quidam vetus lih
est tamen qui habet Laxata. codex M autem habct lapsata. dubium igitur videri potes
utruiu lassata an laxata codici X sit attribuendura. tamen illud est tamen qui habet sp<
ciem prae se fert quasi aliunde, non ex altero codice haec nota hausta sit; aliter enim ceri
alterum codicem Cl. indicasset.
2) Error sane typothetae; nam in textu Claverius praebet monitu; itaque idem e
vetere enotare voluit.
45
1
Lectio codicis X
Alii codices
A • 1
Lectio codicis X
Alii codices
i
consentientes
consentientes
Bell.Poll. 610. Valentis
Laud.Stil. 1 355. Mazaz •)
642. aberat in X
III pf. 15. victor
pf. Nupt. 13. At Satyri
ib. notant
97. Ammonisdomi-
tae gentes
7. finxit
284. deerat in X
?
(Parent etc.)
25. laeva
A
356. terrena
108. quodcunque
A*
365. pronos
bronios g unus
151. toris
thoris n P» B
369. insolitas
169. doto
EV»A
Laus Ser. 25. Penelope decus
183. lanigeri suis
V
ausa suum
Epith. PalL 2. susceperat
5. et mites un-
87. gremiis redo-
lentibus Horae
datim
193. culmine
72. celeris de
Epist. ad Hadr. X habuit hunc
V ft incipit ex-
74. domitas ad Par-
thica flumina
Carrhas.
similiter A.
titulum t Excu-
satio pro se ad
Stiliconem'
cusatio pro
se'; subscri-
psit 4 C1.
Claudiani
101. praelis
P
satisfactio
III ( cons. Hon. 2. terque suas
5"
pro 86 aput
stilidho ex-
48. perducere
AB
plic'. ,
49. in me*. potare
pa
ib. 27et28. X principia horum
142. cunctos
iPAP 9 B
versuuui usque
ad hephthemi-
IV cons. Hon.330. protectaque
plerique
meren trans-
posuit.
De Nilo 20. Cirenus
402. Meti
plerique
499. avido sector
6
636.^1
fi „_ > deerant in X
o) hos versus in
Phoenix 95. myrrhata
unum contra-
hunt
98. penitus
Aponus X habuit titulum t De
VI cons. Hon. 4. reparatur
VP
Aponi fonte 1
12. annus
plerique
12. tot populi pro-
t populi' X 80-
361. (Dissimulata
etc.)deeratinX
vocatoralocum
lus habet.
provocatora
= VM;pro-
In cons. Manl. Th. pf. 7. lumina
vocat ora lo-
cum = E
Land.Stil.I 66. virgatas figere
tigres
AE
Ad Aeth. 20. quidquid ab ore
pluet aut fluet
95. promoti
VP
Carm.pasch.16. mancipii
252. Gir
VAPB
19. tellure
1) Mazax plerique; Mazas A et ut videtur B. fortasse Mazaz ex Mazas ortum est,
nam 8 finale saepius distrahitur scribendo, quod in B factum est.
46
Lectio codicis X
Alii codices
consentientes
Lectio; codicis X
Alii codices
consentientes
DeMul. Gall. 18. mentisonora ')
T f*4 f\ t
V 8. Et lapis est me-
rito quod fluit
ln Cur. 9. ut quas
estque silex
In Iac. 10. Romancque ge-
rant
Ad Olybr. 19. remoraturus
5*
24. Et tibi dedecori
Vo88. Jeepii
De apro 4. utrique
8cribere? Musa
vale.
ET
Ad Seren." 1. priraae lumina
priraae taedae
taedae
= VE: lu-
Descr. armenti 10. prodidit
E
minasolusX
12. praestarent
De muner. 16. urgens
P
De quadriga 6. iacit
De eryst. I 4. mistis 9 )
11 1. Nymphae
Nimphe Voss.
De Polycaste 3. puerum
Jeepii
•
Caput VI.
De Claudiani operum eatalogo qnem et Claverius tradidit et eodex An)brosianu%
Kis quao nnlocedunt, satis muniisso sontontiam moani arbitror, codicem
M olim fuisse Caiiacianum ot a Clavorio oxpilatum. qua sententia nisus sus-
ciporo polui codicis X, molioris Cuiacianorum , lectiones omnes definire et in
uno conspoclu proponore.
Unum autom praotoroa ot satis quidom grave et singulare adiumentum,
quo illn (|unni dixi do M sontontia firmotur, nobis praesto est, quod separata
indigot Irnclalione proptoronquo adhuc sopositum ost.
In ultimis onim duobus foliis codicis Ambrosiani M, qui in textu ipso
inseriplionos non habet 8 ), a manu oa, quao totum scripsit codicem, index.
1) Clavorius adnotat : Multi sonora] in vet. codice dictio erat quasi obliterata, ita ut
immti Honora potius lotfisses.
2) Falso igitur Joopius jinixtis 1 ad Scaligerum rettulit.
8) Haud onim pro inscriptionilma hacc babeas, quae post Bellum Poll., ultimum
carminuin maiorum, manua I addidit: Kxplicit de titulis theodosiorum honorii et stiliconis.
Andrc.ftH ncripnit cui prospcra quequc dics sit. qui nimirum non Belli Poll. titulus est, sed
ad totam collectionom carminum portinot. ot quidom post haec verl>a paginae fere dimi-
dium vacuum rolitum ont rt0t|uunturquc in folio proximo carmina minora, scripta quidem ab
\'
47
operum Glaudiani additus est, id quod rarissime fieri solet neque pro niliilo
est aestimandum. — totum indicem appono:
Imgfcm libri III
libri II
Inpfcm libri I
Tpfcm
Haec sunt opera claudiani
Baptus proserpine
In rufinum
In gildonem
De bello pollenciaco
De gigantomachia
De laudibus stiliconis
libri III (sic!) j n eutropium
Epithalamium honorii
libri 111
Inventa secuit
Phebeo domitus
Redditus imperiis
Post resides annos
Terra parens
Continuant superi
Semiferos partus
Princeps chorusco
Panagiricus honorii de tertio consulatu Tercia romulei
versus
LXII
Panagiricus de quarto
Panagiricus de sexto
Panagiricus manlii theodori
Epithalamium palladii et celerine
Laus serene
Epistola ad serenam de nuptiis
Auspiciis iterum
Aurea fortune
Audebisne precor
Carmina per thalamum
Dic mea calliope
Orphea cum primum
versus
or
XXIIII
Epistola ad olibrium
Quid rear affatus
versus]
XVIII
Epistola ad probinum
Q* precor inter nos
versus
LVIII
ExcusaVo pro se ad stiliconem
Usque adeone tue
versus
VIII
Epistola ad genadium exprogsule 9
Ithalie commune decui
versus
XIIII
Epistola ad iacobum magistrum equitum
Per cineres pauli
versus
X
In curetium
Fallaces vitreo
versus
VIII
De eodem curetio
Si tua cureti
versus
XX
Epistola ad aletium quaestorem
Sic non ethiopum
versus
UII
In quendam qui carmina culpabat
Q 1 tibi compedibus
versus
II
Ad maximum
Dulcia dona
versus
XX
Laus salvatoris
X pe potens rerum
versus
cx
De phenice
Occeani summo
versus
or
LIIII
De magnete
Quisquis sollicita
versus
XLII
De cristallo
Possedit glacies
versus
C
Aponus l de aquis patavi
fons authenoe
versus
XLIII
De nilo
Felix qui pharias
versus
XL VIII
De histrice
Audieram memorande
versus
XLVIII
De statuis fratrum siculorum
Aspice sudantes
versus
XX
De mulabus gallis
Aspice morigeras
versus
or
IIII
De apro et leone
Torvus aper
versus
or
IIII
De concha
Tramferat huc
aa ^em manu I, tamen fortasse ex alio exemplo vel aliquanto post addita, id quod ex ipsa
^am modo dedi Andreae subscriptione concludere Hcebit. ceterum ne quid omittam a
m *Hu II post Praef. in III cons. in margine adiectum est de tercio gsulatu honorii et ante
1 v cons. item in margine de IIII 9sulatu honoriL
i
48
versus
XV 1 )
De clamide
Non semper clipei
Vei'8U8
XV
De equo dono dato
felix sonipes
versus
XII
De zona equi regii
Accipe parva tue
versus
XXIIII
De torpedine
Quis non indomitam
versus
or
XIIII
De spera archimenidis
Iupiter in parvo
versus
or
IUI
De birro
Nommis umbra man
versus
or
nn
In sepulcrum speciose
Pulcris stare diu
versus
or
IUI
De balneis quintilianis in via
Fontibus inliquidis
ver8U8
XXII
Epigrama de sene veronensi
Felix qui propriis
versus
V
Descriptio portus mirnensis
r
Uubs in conspectu
versus
XII
Descriptio armenti
' Non tales speres
ver8us
or
IIII
De ira
In iaculum quodcum
versus
VIII
De quadriga marmorea
Quis dedit innumeros
versus
VI
Quid non sevus amor
versus
or
IIII
De mallio et phario
Mallius indulget
versus
or
IIU
De se quod semper versus loqueretur
Quicquid castalio
versus
or
IIIl
De locusta
Horret apex
versus
or
IIII
De paupere amante
Paupertas me seva
versus
or
IIII
Panagiricus aniciorum
De lanario
De dulcio
e thalamium (sic!) laurentii
Est procul ingenti
Laus liberi et laus martis
De iunonalibus
«
De ippotamo et cocodrillo
De aquila
vacat
De cethera
vacat
De ysidis navigio
De irundine
De mergo
De cereo
De vitulis marinis
'
De paupere singulari
De ape.
Hunc indicem disputationi nostrae inserendum putavimus, quia — ut k
supra dictum est — pauci tantum Claudiani codices operum indices praebe
et rei quidem librariae antiquae amatores attendant velim ad primam indi
columnam, in qua stichometricos numeros scriba addidit: quae res etiam a
1) bic in aliam paginam transitur.
49
le causa non est neglegenda; nam facile summoquc iure conicias poematia
iltima inde ab Panagirico aniciorttm usque ad Apcm, quippe quae in catalogo
it versuum enumeratione et verbis initialibus carcant , librarium non ante
aculos potuisse habere, sed titulos tantum corum cx excmplo suo dcprompsisse.
lam vero, ut a Claverio exordiamur, primum observatur in adnotationibus
eius bis citari operum quendam indiccm. dicit cnim ad carmcn DcPerdicca:
Bic titulus cditer conspicitur in vet. codicc ct in Indice, nempe de Policaste
et Perdice et ad poemation 4 Dc zona equi Archadir adnotat: Serena soror
^a&optiva Arcadii Imp. Orientis: ei mittit zonam equo aptandam, quod pauci
t adverterant : nam in Indice operum Claudiani ita scriptum erat De phalerte
f egwi Honorii: neque vero misit phaleras.
I Quibus ex locis non concludatur necesse cst in X ipso catalogum operum
l extitisse ; potest enim Glaverius in his editionis alicuius rcspiccre indicem velut
r Isengrinianae, ubi sane non Perdice sed Perdica legitur, sed cetera congruunt.
; neque nimirum ex M haec sumpsit, quippc ubi ct earminis De Perdicca titulus
desit et alterius poematii inscriptio lcgatur de zona equi regii.
Praeterea autem in folio pacnultimo cditionis suae — ultimo continentur
«Summa privilegii , et ,Series temporum , — a Claverio exhibetur : Index operum
Cl. Claudiani iuxta receptas editiones, qaamvis manuscr. quaedam, Colinaeus
et Plantinus aiiter se habeant, addita annorum designatione ut cuiusque poe-
matis ordo historicus pateat.
Totum indicem quem deindc subnectit Claverius quemque hic iterare
Hon refert, ita sicut est, num ex X sumpserit cditor, valde dubium esse videtur.
dicit enim iuxta receptas editiones, atque ordo ipse carminum prorsus idem
sst atque in eo indice, quem habct Iscngrinius. quodsi hunc Claverii cata-
logum cum Isengriniano accuratc contulerimus , non nisi paucorum earminum
titulos dissentire observabis. conscctarium cst Claverium Isengrinii quidem
catalogum expressisse et itcrasse; ubi autem variant inscriptiones , eum verba
ttmtasse ex X non incredibile cst. ■ tituli autem, in quibus Isengrinium non
secutus est, sunt hi: De sene agri Veronensis. De Magnete 1 ). De apono fonte.
J)e Nilo. De Locustis. De phaleris equi Archadii. De Byrrho et Castoreo.
Descriptio portus Saronensis. De Polycesta et Perdicca.
Concludimus igitur haec carmina ita inscripta fuisse in X, atque fir-
matur haec coniectura eo, quod in adnotationibus Claverius testatur extitisse
in X: De aponi fonte 2 ). Dc. Locustis. Descriptio portus Saronensis. De
Polycesta et Perdicca. Itaque etiam reliquae quae dissentiunt ab Isengrinio
inscriptiones in X. extitisse videbuntur.
1) Sua veiba addit Claverius sive statita Martis et Veneris.
2) Quod scripsit in indice suo Claverius De apono fonte, nihil nisi lapsus calami
videtur esse sive mavis error typothetae. .
50
Iam voro, postquam oorum earmiiium quae odidcrat titulos Glaverius
enumeravit, idom in roliquo folii spatio, ne vacuum remaneret, haec addidit:
ERANT PRAETEllEA IN VET. CODICE ET
Schedis Gnosianis multa et varia opuscula neqne bella satis, neque genuina,
meo iudicio, qualia sunt haec praecipue.
PAnegyricus amicorum. De Cithcra.
De Lauacro. De Igidae nauigio.
De Dulcio. De hirundine.
Epithalamium Laurentij. De cereo.
Laits Martis. De vitulis marinis.
De vinalibu*. De paupere singulari.
De app.
Sic forte pidex, vetula, Philomcla Ouidio nil tale merito adscriptrt, uam
et Aetnam, quae in alio manuscripto, probare non ansus cst Liliiis. ac facile
coniicio horum partem in ripa fluminis natam esse. unde illa suspecta in Pane-
gyri Amicorum
Principio generis simili nos stirpe LATJS LIBEJRI
creatos Lenis, vitisaior, proles Semdeia Bacche
Florentis Florique patris. Da reditum nobis sic totis dulcia vetbis
Mella fluant totis spumet vndemia et
Sed haec non adeb cuiuis dis- labris.
sona videantur ant aliena DE IIIPPOPOTAMO
ab koc poeta. & CrocodUo
DE AQVILA. IJT quae foecundo nutritur bellua Nilo
MEnsa coloratus Aquilae itiuatur in Quaeque necat morsu quaeque sub
alis ore fremit.
Quam florum distinguithonos: similique Plura non libuit addere
figura, vt neque Claudiani Ma-
Texitur: implumem mentitur gemma merti carmen contra vanos
volatum. poetas, de quo alicubi egimus.
Haec ox Claverio ne frustra me expressisse putes. Nam ex huius paginae
aspectu quae colligi possint, plura sunt. et primmn quidem mirum in modum
eius titulorum ordinom conspirare vides cum indice in M exeunte. sed simifr
tudines talos sunt, ut de iis vorba facore supervacaneum sit. differunt autenr
primuin in oo, quod alter scripsit Panegyricus aniciorum, alter atnicortti*
51
uter titulorum verior sit, dubium esse non potest. turpiter nimirum erfavit
Claverius; hunp autem quem recuperavimus Panegyricum Aniciorum noli
alium esse putare atque Olybrii et Probini Panegyricum. ne contra dicas
Claverium iam in priore catalogi parte attulisse In consulatum Aniciorum\
nam hanc partem Isengrinio debitam esse iam antea diximus. scias autem in
ipso hoc Panegyrico 8 et 21 Claverium testari non Auchenios sed Anicios in
vetere codice dictos esse Probinos (cf. p. 7).
Geterum Claverius qua utitur celeritate sub finem paginae versus de
Florente et Floro, qui sunt nimirum ex Epithalamio Laurentii, adfert ex
Panegyrico amicorum, aperto errore, nam Epithalamium Laurentii ei notum
fuisse ipse index testatur.
Facilius explicatur, quod in indice omisit Claverius titulos De Aquila,
Laus Liberi, De IJippopotamo ; ipsa enim haec poeipatia plena in fine ad-
diturus fuit.
Quod autem De Mergo titulum, quem habet M, ille omisit, fortasse
incuriae eius tribuere sufficiet.
Supersunt difficultates hae: ubi enim alter habet DeLanario alter legit
De Lavacro, ubi alter de Iunonalibns, ibi alter De Vinalibus.
Primo obtutu facile pronus sis ad coniciendum permagna illa Claverii
celeritate factum esse, ut pro lanario legeret lavacro et vinalibus pro iuno-
nulibus. sed falsa haec conclusio; quatuor enim illi tituli sunt iustae carmi-
num inscriptiones, quae Claudiani nomine traduntur. cum igitur quatuor haec
poematia in codice M desint, Claverius autem ea, quorum indicat titulos, car-
mina ipse se ante oculos habuisse testetur, non est quin accipiamus codicem
X De Lavacro et De Vinalibus carmina continuisse.
i
Quam coniecturam egregie hoc confirmatam intelleges.
In codice enim Vaticano 9135 sive Schedis Peirescianis ') folio 262 haec
leguntur :
Ex veteri cod. Cuiacii,
Quae reperi etiam apud Gnosium.
(inquit Stepharius Clauerius
in suo Claudiano.)
Incerti auctoris
\
1) vocantur autem hae schedae Peirescii noniine, viri doctissimi Francogallici , qni
c. annum 1600 apud Batavos stndiis deditus moratus eat et rnulto» libros describendos
curavit.
4*
52
Sequuntur undecim haec carmina, quorum titulos tantum ex ordine
transfcram :
De Isidiae navigio [vel Isidis]. De Lauacro. De Vinalibtis. De
Cythera. De Cereo. De aquila. De Marte [vel ad.] De Baccho [vel ad Bac.]
De Hyppopotamo. Ad niaxinium. De Dulcio.
Codici X igitur Claverius dcbuit duas illas inscriptiones , quas omissis
illis De Lanario et De Iunonalibus in lucem edidit.
De titulo autem De Isidis navigio verbis vix opus est ; neglegenter enim
legisse Claverium qui scriberet Igidae iam plane apparet.
Sed ut qua fuerit ille socordia, dilucide intellegas, pauca haec adfero.
tanta in legendo aut in scribendo celeritate usus est, ut scriberet in poematio
«De aquila' coloratus pro coloratis, iuvatur pro sinuatnr; in poematio «De
Baccho , vndemia et labris pro~ vindemia labris.
Iam breviter comprehendere mihi liceat, quae ex hac indicum compa-
ratione, quam instituimus, concludi possunt.
Claverius post indieem eorum, quae ediderat, carminum ex Isengrinio
— ut supra demonstravimus — expressum aliorum quorundam carminum,
quae Claudiani nomine tradita inveniebat, mentionem sibi esse faciendam exi-
istimavit. qua in re ordinein, quem habuit index codicis Ambrosiani M, eum
retinuisse commutatis illis duobus De Lavacro et De Vinalibus titulis videmus;
alterius enim codicis X ordinem plane a Clavcrii catalogo dissensisse ex Schedis
quae dicuntur Peirescianis satis apparuit. ut autem parvum quod in folio
reliquerat spatium expleret, nonnulla poematia plena cdidit, quorum inscriptiones
ideo in indice suo omisit.
Denique quod De mergo titulurn, quem habet M, apud Claverium desi-
deramus, soli eius incuriae attribuendum esse nemo est quin concedaL
Itaque hac ipsa indicum comparatione non minime fulciri credo ea,
quae hac disputatione demonstranda mihi proposueram: codicem Ambrosianum
M 9 sup. alterum fuisse, quo Claverius in edendo Glaudiano usus est.
53
Caput VIL
De codieis X anetoritate et pretio.
Tandem ad codicem X revertor. eius postquam lectiones omnes in
capite V collegi, nunc meum esse existimo, de hoc, quem tandem eruimus et
ab M distinximus, codice iudicium ferre, quid ad textum emendandum valuerit.
quod ita instituam, ut locos omnes singillatim recenseam. quo in munere cur
Raptus lectiones neglegam, supra satis indicatum est; item m carminibus illis
rarissimis, de quibus pg. 7 dictum est, quid X valeat minus curo, quippe
in quibus reliqui codices desint, qui certam cognationis et pretii mensuram
praebeant.
Et primum eos locos separemus, quibus X cum aliis manuscriptis plane
congruit; id quod ex ipso indice p. 44 sq. facile apparebit. his autem in locis
partim peiores libros sequitur partim optimos, ita ut etiam rarae lectiones
nonnullae ei communes sint cum V vel E vel C.
Itaque meliores sequitur in his:
Ruf. I 65; II praef. 12; II 98, 396; Eutr. I 35, 154, 301; Gild. 518, 519; Poll.
. 7, 259; Nupt. 151, 169. ffl cons. 142; IV cons. 330, 402; VI cons. 4, 12; Stil. I
95, 252; Ep. ad Ser. 1 (primae taedae); in titulo Epistulae ad Hadrianum.
Quod deerant in X IV cons. 636 et 637, sane desunt in w verba fluctus al-
pinos genitor rupit te consule. conieceris etiam in X rem ita se habuisse.
Denique in orthographicis consensus apparet locis: Eutr. II 98, 153, 416;
Gild. 31.
Gum deterioribus congruit X his locis:
Ruf. II 358; Eutr. II pf. 9; Gild. 507; Poll. 18, 220; 274, 463, 576. Nupt. 7;
Ep. Pall. 74, 101 ; III cons. 2, 48; Cristall II, 1 ; ad Olybr. 19, 24 ct Eutr. 1 250
-Z^los Syriae fervit, in quibus fervit ex servit typothetae errore depravatum
Gsse opinor.
Accedunt hae lectiones rariores quibusque codex noster plerisque prae-
oellere videtur:
Ftuf. II 109 ubi de lectione herbida, quamvis rarus hic usus loquendisit, du-
t>itari non potest.
Ruf. II 406 ubi lihaverit solus noster, sed E livaverit quod eodem tendit.
Eutr. I 513, ubi X quod habuit addictus, lectio haec rectissima videtur et
r Q-i*issima. nam quod legitur ensis addictus, intelligendus est ensis addictorum,
V*a. de re consulere mihi licuit Birtii ad locum adnotationem. similia collegit Vahlen
^ Sitz.-Ber. d. Berl. Ak. 1883 II p. 1177, cf. Mayor ,Thirteen sat. of Iuvenal' I 446.
51
(iild. (iO subiit insignis lectio videtur, (juod in nullo legitur praetcr B neque
hic habet nisi subit.
Bell. Poll. 74 de Othryn consentiunt soli X et f, quod aperte falsuni est. affine
est quod B habet otris.
Nupt. 183 Lanigtri suis. haec rursus pretiosissima scriptio est; cf. V.
III cons. 49 vitium plurimorum codicum communc portare etiam X habet,
sed in mg. potare, praeclare. prorsus item P potare ex portare correxit.
IV cons. 498 uvida sector praeclare etiam hoc.
Stil. I 66 virgatas figere tigres hoc quoquc unicc veruin esse concedes.
Descr. arm. 10 cum uno E lcgebatur: Qui crimen matris prodidU ore novo,
reliqui omnes condidit. illud placuit Heinsio et plerisque; dubitari tainen
possit, num condidit quia difficilius est, eo magis videatur Claudianeum.
quod qui reputabit, ci commcndo locum Propertianum, fortasse non casu
similem, III, 19, 10: arboris in frondes condita Myrrha novae.
Ruf. II 382 quod habct X Archadium pro Augustum, hoc quidem apertum
glossema est, quod tamen ctiam invenitur in Isengrinii margine. item Ruf.
II 860 Isengrinius Archadium posuit pro Augustum.
Et in his quidcm quac adhuc tractavimus nihil miri invenies.
Econtra lectiones codicis X, quas nunc affcram, magnam quandam apud
me moverunt suspicionem, quain silcntio praeterire nequeo. quod primuni ea
dc causa factum cst, quia tam magnus numerus lectionum solo in hoc codice
scrvatur, dcindc quia ita illac sc habent, ut multas earum consulto a librario
intcrpolatas csse fortasse mccum conicias.
Ac primum lcviora quaedam ct quasi lapsus calami componam. talis
crror cst, quod versus VI cons. 301 et Stil. III 284 omisit X; item quod ad
Mul. Gall. adnotavi; nam menti sonora nihili est; Eutr. II pf. 4. II 81 (ubi
C cdvivant, P 1 cu vvd domini, P 2 co); 521 calaris pro caralis item paene
orthographicus error talis quo patcr Thucydidis pro "OXogog nonnunquam di-
citur "OqoXo$. Nupt. 25 laeva pro laena facili crrore. item Stil. II 356
terrena pro tyrrhena. Dc apro 4 utrique.
Aperte falsas hasce ascribo. nam quis defendet Ruf. I 366 egelidae.
II 399 dispici*. Eutr. I 193 quae parvis excita. Bcll. Poll. 483 at pro et.
Ep. Pall. 72 Celeris de pro Celerine. Stil. III pf. 15 victor. 365 pronos.
369 insolitas. Nil. 21 Carraeus sivc Cirenus *). Phoen. 89 penitus. ad Aleth. 20
1) Claverius in Miscell. c. XIV ex v. c. Cirenus; idem contra in adnot. Garraeus ex
vet. Cuiacii, quod fortasse fluxit cx M qui habct Girrens; aliter liic errasse Cktvcrium
8tatucnduni vidctur.
.i
55
qnirfqud ab ore pluet aut flnet prave interpolatum est. in Iac. 10 Romanaeque
gesant prospcra Thecla manus , ubi prospera pro accusativo , Thecla pro vo-
cativo sumpta esse videntur.
Audacis interpolatoris spcciem multae inter has lectiones praebent; se-
quuntur haec item falsissima:
Ruf. II 347 novandi] certe librarius elegantem illum iocum Glaudiani non
intellexit. nam duplicem habet sensum quod traditur movendi iuris. agitur
enim de Hosio, qui et coquus est et magister officiorum ideoque et sorbitionem
movet et leges.
Ep. ad Ser. 1 lumina] hunc locum ita interpretor: »numina taedae nuptialis
(hoc enim est prhnae taedae) l ) sociabant Orphca cum Eurydice« , qui usus
verbi sociare, in quo poeta sane audacius omisit dativum, profectus mihi
videtur a locis his fere: Verg. Aen. IV 1G ne cui me vellem sociare. ib. X 594
thalamo sociatns- Ovid. Ibis 15 sociata tnihi foedere lecti. itaque numina
taedae primae vcl Amor vel Iuno pronuba vel Hymen sunt, quo non contentus
scriba intulit quod vilc est lumina taedae. ceterum conferatur Laus Ser. 188
alio tibi numine taedas accendit romana salus.
Crystall. I 4 mistis] egregie traditur vivis f/emtna tumescit aquis. cod. P mitis
pro vivis; tali scriptura seductus esse videtur X, ut mistis inferret, quod
r certe minus placeret, etiamsi melius traditum esset. ceterum Jeepius erravit
; mixtis ad Scaligerum refcrens.
ib. V 8 Et lapis est merito quod fluit eslque silex] hoc estque silex sensu
cassuni est, sed agnoscendum, quod librarius locum difficillinium emendare
temptavit.
Qnadr. 6 iacit] prave; verbis opus non est.
Dc Polyc. 3 puerum] sanguinis affectum quod in versu altero praebent plerique,
tajitopere displicet, ut sequar Jeepii coniecturam et fetum legentis, cum in E
oxtet effetum. nimirum fetus hoc loco pro puer vcl filius dicitur, itaque re-
£>otitionem similis vocabuli in versu tertio ab sublimiore poetae scrmone ab-
^orrere puto. intulit autem X illud puerum propterea, quod in versu altero
^git affectum.
Ep. Pall. 2 traditur:
Forte Venus blando quaesitum frigore somnos
Vitibus intecti gremio successerat antri,
Lx t>i ex successerat pendet supinum qnaesitum^ sicut etiam audacius Vcrgilius
s «^ipsit IX 240 sq.
Si fortima permittitis uti,
Quaesitum Aenean et moenia Palantea.
1) cf. uraetere.i Sb.itii Theb II l 282
56
perrarain esse hanc structuram librarius X scnsisse videtur pro surcesserat
inculcans susceperat.
ib. 5 undatini] de hoc loco per litteras niihi exposuit Birtius quaeque mihi
communicavit in publicum dare benigne concessit. haec eius verba sunt:
»Interroganti tibi de epithal. Pall. 5 obscuratissima lectione quid statuam,
per litteras tibi responsum dedi. Agitur de Venere quae in antruni successerit ; ibi
crispatur opaca
Pampinus ct vitem sudantem ventilat uvis.
Sic quidem codicum interpolatorum caterva, non ita male ; suspicionem
tamen movet uvis quod ad sudantem non bene referas, infelicius etiam ad
ventilat. Augetur suspicio testes sinceros inspicienti, inter quos sane non pono
X tuum ex quo attulisse Claverius p. 236 videtur haec:
et mites undatim ventilat uvas;
uudatim enim vocabulum licet non spreverit Plinii maioris oratio putida et inae-
quabilis et Ammianus in historiis licetque Prudentius in S. Romani hymno 857
idem suostilo concesserit miscentivariageneradicendi, tamennequeAugusteorum
poetarum cuiquam imputare audebimus neque Augusteorum assectatoribus qui
verborum ex illis copiam recipiebant et expoliebant, non adaugebant tamen nisi
summa adliihita cautione ; inter quos ipso Claudiano vix quemquam cautiorem fuisse
novisti ; verborum enim ut notiones deflexit ita formas retinuit. aliter etiam illo
quod est partitim inquinare purum eius sermonem liceret; id nempe libri qui-
dam in laud. Stil. 1 30 tradidere. prave igitur lexica undatim ex nostro loco
citare pergunt tuque quod codicis Cuiaciani auctoritatem tandem frangis bene
est; fallax nempe scriba alia niiilta adulterans et haec adulteravit. Epithalamii
autem loco ne id quidem sufiicit quod excerpta Florentina et Gyraldina
tradidcrc :
et mites sudanti ventilat uvas.
Sudet eiiiin Mnrs in proelio, Vulcanus in officina; laudabo; Venus sudans in
iiinbriH f.nrpis csl adeo ul risum moveat. sudare si recte traditur de vite
diciurn sit uecpsse esl ; c.f. Verg. ecl. 8,53: pinguia corticibus sudent electra
myricin, (icorg. II 118: muiantia li<juo balsama, magis etiam Sil. Ital. VII 191:
odoratis hnmor sudavit ab uvis. iia autem codex V qui veri saepe vestigia
soliis servavii :
< j l nmllos sudantem ventilat;
ulliirmm vocein omisil m. I, auva m. rec. , cui nulla iides debetur, suflFecit.
<'o<l<'X vero l 9 (firisirius) <'<xli<'i V il.i coguatus ut haud raro ex eo de V con-
ier.liirnru fnn-iv licpiil , Iiiipc luilx k t non sine proprio errore:
Pnrripiriiis <•! hiiikIo vilh^ sikIjiiiIi^ ventilat uva.
vw.
57
Heptametcr enim hic est pro hexametro. supra a ultimam virgula librata
erasa; fuerat itaque uvam; ex musto m. 2 multu correxisse videtur. iam vero
hexametrum restituturus vitte, quod ex interpolatis codd. in versum inrepserit,
facile mccum delebis; musto illud autem videlicet cum lectione multos in V
correspondet ; ergo multos ex musto ortum esse veri simillimum dico atque
hanc tandcm ex VP scripturam si dis placet Claudianeam eruo tibique com-
mendo :
et musto sudantem ventilat uvam.
Nam quia mustum ipse sucus est uvarum expressus et quasi exsudatus ex
quo vinum novum fiebat, non rectius vino quam ipso musto sudare uva
dicitur. item quandoquidem et aestus notio sudori inhaeret et musti id ma-
xime proprium habitum est quod fervet, poeta mustum aptissime pro eo induxit
quo uva sudct. idem ablativum musto ad sudans prorsus ita adstruxit velut
Iuvenalis 4, 108 Crispinuin dixit sudantem amomo^.
Manl. Theod. pf. 7 lumina] interpolationem hanc esse puto variandi studio
ortam.
Stil. III 97 Ammonis domitae gentes] pro admonuit dominae gentes. liber A et
V m. rec. ammonuit, indc monstrum illud lectionis Ammonis.
Laus Ser. 25 Penelope decus ausa suum] difficillimus est hic locus; nam quod
praebeut plerique Penelope decus atquo uni cui tanta paratur, non video, quo
sensu accipiam propter cui quod abundat. exspectandus enim est hic scnsus:
Homerus cum de Circe et Calypso fabulas sereret, tamen totam Odysscam
Pcnclopen praedicandi causa composuit. elegantissima igitur videtur lectio
codicis V, in quo ita se habet hic versus:
Penelopae decus est atque uni tanta paratur
Scena pudfticiae.
est enim pro suut positum est iure sermonis poetici. peiores autem libri ita
habent: Penelope decus atque suum cui tanta paratur. hac ex lectione facile
coniectura librarii X fluxisse videtur stultissima. ut enim ad Cyclops parti-
cipium adicctum cst fraudatus et contempta ad Calypso, ita ille participium
ad noininativum Penelope dcsiderans proprio Marte illud ausa ausus est.
In Gurctium I 9sqq.
Namquc avide lambit meretricis labra superbae
Consumens luxu flagitiisque domum
Et quas fallacis collcgit lingua parentis
Has eadem nati lingua refundit opes.
X habuit ut quas, quod nihil valet, nisi statuas X in versu sequenti legissc
refundat; id facilc neglegcre poterat Claverius. . sed etiamsi ita statuimus,
tamen quin falsa lectio sit nemo dubitabit.
58
Eutr. II 255 liciis] ubi Lydis Jeopius; lybicis vel libicis «; Libyae auiem
meiitio quam bene ad fabulam quadret quain ibi perstringit Claudianus satis
expositum est a Gesnero.
Quodsi tot haec falsarii vestigia respicio, haud scio an magna tibi mo-
veatur suspicio de reliquarum quae inihi tractandae smit lectionum fide, quam-
quam meliores esse videantur.
Non malas fortasse has lectiones iudicabis:
Eutr, I 20 divum] hic locus ita in reliquis traditur: Quo diras ingulo phtcabi-
mus aras. iniuria in his Paulum offendit, quod arae dirae vocatae sunt.
quippe signiflcant aras dira portendentes vel iratas sicut Verg. Aen. VIII 349
relligio dira loci, Cicero de div. II 15 exta sinc capite quibus nihil videtur
essc dirius , ct eam intcrpretationem veram esse evincit Lucanus cum dicit
III 404: structae diris altaribus arac. idcm quod Paulo, displicuit etiam
librario X, quare c divum* aras intulit. sed dubito, num genetivus divttm pro
divorum Claudiani consuetudini conveniat, qui cum gcnitivum superum sacpius
poneret Ruf. II 498, 111 cons. G5, Rapt. III 200, numquam superorum, contra
formam divorum praetulit Bell. Gild. 215.
Bell. Poll. 58G incisa] optimi libri habent rescissa ; peiores recisa, quod contra
artem metricam peccat. ea dc causa fortasse incisa, quod ad rem aptum est,
scripsit X. sed certe rescissa quamquam non sine violentia dictum est (nam
facies rescinditur, quo modo autem gloria?) tamen magis poeticum yidetur
et propterea Claudiano meo quidem iudicio attribuendum.
Laus Ser. 193 culmine] de loco adeo desperato verba non facio. gtrmine
tradunt w.
Ruf. I 329 bimcmbres] biformes co. tolerari potest utrumque. itaque quia
alterutrum interpolatum sit necesse cst, culpam tribuo nostro X.
Eutr. II 341 aurigarum, in mg. aurigandi] igitur hic etiam X cum a> con-
sentit, neque nisi glossator variam lectionem in margine dederat, nimirum
allectus eo quod antecedit saltandi.
Bell. Poll. 218 Sardoos] Sardonios u>. utrumque adiectivum exemplis poe-
tarum defenditur, nam Sardonios Vergilius, Sardoos Ovidius scripsit. itaque
etiam hic, cum alterutrum interpolatum esse debet, interpolasse dico X.
ib. 583 Alanae gentis praelatus] praeclarus ao. neutrum defendere audeo;
utrumque enim contra usum loquendi videtur. fortasse tamen praeclarus ex
analogia scriptum est clarissimorum et illustrium, qui sunt tituli magistratuum
imperialium.
Nupt. pf. 7. At Satyri — notant] Centauri Faunique negant w. fortasse ele-
gans particula at; tamen Centaurorum nomen desiderari non posse eo evin-
59
citur, quia in sequenti versu Pholi Rhoetique mentio fit , qui sunt Centauri.
porro notant non habet quo commendetur ; ^negant* enim Fauni id quod
superi c n o v e r a n V vel dicebant, vota Terpsichores esse c congrua modis teneris\
Etiam meliores videri poterunt hae lectiones:
Eutr. I 23 ubi <o sic omnia nobis, hoc regni, Fortuna, tenes? X volvis pro
nobis praeclare ut videtur; nam et verbum finitum desideratur ct volvere ad
Fortunam aptissimum est. sed quaeritur tamen, num vobis defendi possit; nam
optimis manuscriptis et ipso E firmatur. et potest sane ita defendi, ut nobis
quasi ethicus quem dicunt dativus ad tcnes. trahatur eo sensu, ut nostra tenes
intellegatur. atque non dissimilem locum inveni apud Apuleium Met. III c. 15,
ubi haec leguntur: nam me quae sola mortalium novi, vis amoris, quo tibi
teneor, indicare compellit. itaque num X verum tradiderit, dubito.
Ruf. I 154, ubi Megaera haec de se:
Saepius horrendos manes sacrisque litavi
Nocturnis Hecaten et condita funera traxi
Carminibus victura meis.
litavi plerique inter quos V; E levavi quod absurdum est; noster citavi ad
sensum accommodate et ut arridere possit. citare enim pro cvocare dici
notum est. sed etiam litavi sensum aptum quamvis ad aliud spectantem
praebet; neque enim est evocare, sed placare. cf. Servius ad Verg. IV 50:
% Diis litutis' debnit dicere; non enim sacra sed deos litamus id cst placamus.
ergo nove dixit. cf. ctiam Ovidium in Met. XIV 156 sacrisque ex more litatis.
itaque dixerit quispiam ei, qui citavi intulit, Hecaten placatam non sufife-
cisse; citure enim sane fortius est. ceterum quod Manibus litari Claudianus
dicit, etiam Statius Manes cum litando coniunxit Silv. III 3, 213 sacra litabit
Manibus.
Eutr. I 478 ubi X cum s fastus, et E et co fasios. tamen fastus non est con-
temnendum ; nam E, cuius in orthographicis satis magna est auctoritas, eandem
formam servavit in IV. cons. v. 155 et Ep. ad Prob. v. 15. incerta lectio est,
quamquam placuit Heinsio 1. 1.
Gild. 418 sq. <w: Herculeam suus Alcides Ioviamque cohortem
Rcx duxit superum.
Hercnliam X; non falsa orthographia ; fuit enim legio, cui Maximianus ller-
culius cognomen Herculiae dederat, qua de re cf. Bocking in Notitia digni-
tatum 1 p. 189 sqq. : sed ab Hercule nullus poeta adiectivum formavit nisi
Herculeus; hoc ipso autem loco Herculis esse legionem plane indicare Claudi-
anus voluit. itaque illa orthographia Herculiam docto historico debetur.
60
Phoen. 95. omnibus fere editoribus praeter Casp. Barthium p. 997 placuit
myrrhata relucent
Limina, divino spumant altaria fumo.
myrrhata solus X; ceterum pro limina nonnulli inter quos Veronensis
lumina. et concedo quidem quia sequentia de odore dicta sunt, valde ad-
blandiri illud myrrhqta. si tamen accuratius perpendis, haud scio, an Barthio
assentiaris. nam primum priscae latinitatis propria est vox murratus teste
Festo pg. 159, 22; deinde in usum vulgarem transiit teste Vulgata (Marcus
15, 23). contra nullus bonus poeta et ne Plautus quidem hoc vocabulo uti
ausus est. praeterea animadvertas murratum ubicumque occurrit non prae-
dicari nisi de vino aut potione cf. Fest. 1. 1. , ib. 144, 9 et locum Vulgatae.
itaque nostro loco , sive limina legis sive lumina , ad neutrum illud murrata
bene adponitur. denique mirata in w non habet, quo offendat. nam Phoenicis
mirificam mortem iure mirantur lumina vel limina.
De Salv. 16sqq.:
Quin et supplicii nomen nexusque subisti,
Ut nos eriperes leto mortemque fugasti
Morte tua.
egregie supplicii codices meliores; nam supplicium letum designat et acu-
tissima oppositione dixit poeta Ghristum letum subiisse, ut nos leto eri-
peremur. contra mancipii, quod habet X, primo obtutu sane imponere potest
ei, qui recordctur coniungi solere mancipium et nexus.' tamen acumen illud,
quod indicavi, eo prorsus deletur; nam per solam dovXov fioQayfjV salvator
homines non eripuit leto. itaque doctissimam interpolationem agnosco.
Descr. arm. 12 de Minotauro, qui cum armento comparatur, dicitur:
Cres puer haud talem potuisset reddere formam '
Portassent totam si fera membra patrem.
ita (o; pracstarent X. et hoc quidem, quia facilius est, multis ni fallor-
placebit; verius fortasse illud est, quod difficilius. portassent autem etiam eo
commendatur, quia potnisset certe desiderat plusquamperfectum. itaque exi-
stimaverim portare verbum hoc loco novo sensu usurpatum esse, fere eo
scilicet, quo nos dicimus Die Ziige tragen. Ad quam audaciam Claudianus
fortasse eo invitatus est, quia et in triumphis imagines urbium et in
funeribus imagines mortuorum t portabantur\ praeterea ex Plauti -sermone
affero locutionem t ferre imaginem , ; cf. Lorenzius ad Plauti Mil. glor. 150.
denique etiam hoc loco nostro X diffido.
Ilis absolutis post tot tantasque dubitationes duae tantummodum certae
firmacque lectiones supersunt, quas X suppeditat; primum in bello Poll. 610
61
nomen proprium Valcntis, ubi a> valentes, quod absonum est; deinde in
carmine De salvatore v. 19 tellure, ubi « te luce quod sensu caret. vix
credo quemquam his duabus lectionibus adduci posse, ut nimiam auctori-
tatem nosto X tribuat. atque superstitio, si qua fuerit in hoc codice iudi-
cando, iam fracta mihi videtur esse. nam si tot locos supra tractatos percenses,
de quibus valde dubitavimus, sique norinullas saltem earum dubitationum pro-
basti, si addis locos antea praemissos, ubi certae comparuerunt interpolationes,
statuendum erit interpolatorem simul doctissimum simul audacissimum in X
scribendo grassatum esse.
Quodsi concedis, etiam illud Valentis et tellure eiusdem hominis docti
coniecturae deberi possunt. omnes autem, quas vidimus, coniecturae aut
interpolationes codicis X non antiquioris aevi ni fallor speciem prae se ferunt,
sed quasi scriptus sit renascentibus litteris et reviviscente doctrina. itaque Clave-
rius fortasse bonitate lectionum in eum errorem pellectus est, ut codiccm X
codice M vetustiorem esse putaret.
Sed unam lectionem seposui, de qua fortasse incertus sis, quid iudices.
Laud. Ser. 87 codex V cum E et aliis sic scripsit:
<Ubera prima dabant gremiis redolentibus aurae 5 aperte falso, nam aurae
pro deabus haberi non poterant. itaque gratissimum videtur esse quod au-
rarum loco X praebet Horae. nam aut Nymphae aut Horae esse debebant,
quae Serenam nutrirent. itaque Horae sive bene traditum esse dices sive
bonam coniecturam et fortasse iure acquieveriint in eo viri docti. tamen non
praetermittendum est in P M, qui codici V satis affines sunt, ita potius legi
gremio rcdolentihus aulam. in qua scriptura quia greniio et redolentibus
numcro discrepant, potius redolente exspectaveras. iam vero codex A qui sane
recentis actatis est, sed nonnullas exquisitas lectiones servavit ita tradit: gremio
redohnte napes (sic!). elegantissime Heinsius inteliexit olim scriptum fuisse
napeae; hoc enim nomen verum et poeticum Nympharum est. iam vero A
quia truncum verbi tradit, qui ne versum quidem explet, certe hanc lectionem
non ipse invenit sive interpolavit. hinc sequitur ut in vetustiore codice iam ex-
titisse dicamus grcmio redolente Napeae. itaque cum optio detur inter X et
inter codicis A archetypum, hunc sequi malim, quippe cuius lectio exquisitior
esse videatur cumque facile accidere potuerit, ut X, si ante oculos habuit
gremiis redolentibus aurae^ illud Horae per coniecturam reficeret.
Habes igitur hic, quae de altero Claverii codice conferre potui.
Atque iam ad calcem curriculi nostri pervenimus. duae autem res
sunt, quas non sine approbatione doctorum virorum praestitisse speraverim.
primmn enim quid infuerit in codice optimo Claveriano, quam amiratissime
02
definire conatus suni. tum autcm quid ad recuperandum sincemm textuni
Claudianeuni ille valuerit, diiudicavi, eo quidein deveniens, ut omnem paene
auctoritatem ei detrahere deberem. neque primus ita diiudicavi. Nicolaus enim
Heinsius, optimus ille Claudiani sospitator, ad Laudem Herculis, quo in
carmine Claverius multas novas lectiones ex suo codice tacite se expressisse
fatetur, haec adnotavit: sed quem ille (Claverius) vetustum codicem in cannine
hoc castigando aduocat, frequenter metuo, ne Cuiacianas coniecturas pro
membranis nobis obtrudat. Simile iudicium Heinsius tulit etiam adnotans ad
Eutr. II 254, Stil. III 358, Laus Seren. 25, Rapt. 30, Claverium Cuiacii con-
iecturam pro codicis scriptura protulisse arguens ').
1) cf. Burmanni praef p. VII.
Addenda :
p. 4 lin. 1 exciderunt post t non potui 1 haec: t licet speciosior sit in altero codice Implexa
et Frontem, non Impexos crines'.
p. 9 8qq. de manuum varietate in marginalibus Cuiacianis observationem iam fecit Jeepius
Mus. Rhen. XXX p. 7 (cf. eiusdem ed. Rapt. Pros. praef. p. XVI sqq.).
p. 59. cum illo t nomV in Eutr. I 23 cf. etiam Livius XXII 60, 15: »haec vobis isiorum
per biduum militia fuitc.
VITA.
Natus sum Julius Koch Kottbusii anno MDCCCLXVI mensis Augusti die XII.
a patre Hermanno, philosophiae doctore gyninasiique magistro ordinis superioris, et a matre
Anna e gente Wendler; quos atnbo optima frui valetudine maxime gaudeo. fidei addiclus
sum evangelicae. examine maturitatis in gymnasio vernaculo superato vere anni LXXXV
almam matrem adii Philippinam, ut litteris philologis me dederem, atque impriniis studio
historiae et geographiae incumbere coepi. post tria semestria Berolinum me contuli, ubi iisdem
studiis inserviens per annum moratus sum. tum Marpurgum reversus allectusque doctrina
atque liberalitate Theodori Birt v. c. magis magisque philologiae quae dicitur classicae
operam navabam et per hos postremos sex menses seminarii philologi exercitationibus inter-
fui directoribus Birtio et Schmidtio sodalisque factus sum ordinarius.
lectiones doctissimorum virorum audivi horum:
de Below, Bergmann, Birt, Fischer, Priedensburg, Kirchhoff, Koch, Koser, Lenz,
Niese, Paasche, de Richthofen, Rodenberg, Rodiger, Schmidt, Schroeder, de Treitschke,
Varrentrapp, Zeller.
praeterea seminariis interfui his: historico rectoribus Lenzio, Kosero, Varrentrappio, Niesio;
geographico auspiciis Fischeri.
quibus viris omnibus optime de me meritis imprimis Fischero, Lenzio grutias habeo
quam maximas semperque habebo.
■ v.
* v
J \t
/
I»
r
■ Lc 413.100
■ Oa coaicibus Cutaclanls qulbus In b
1 iliiliiiiiillii
3 2044 085 198 018 i
1
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11